Lex est quod populus jubet atque constituit

Friday, February 17, 2017

БАЛ ОД МАСКИ

ФАУСТ ОД МУРТИНО ПОТПИШАЛ! Своерачно го потпишал договорот. Го потпишал со крвта на загинатите бранители, од сегашните и минатите војни. На тој слуга, гласот му го дадоа триста и педесет илјади заблудени граѓани. Има и такви кои велат дека ѓаволот ги измамил, дека биле несвесни. Како и да е, после е..ње нема каење. Само, штетата што ја направи таа црпка е голема. ЌЕ ИМА ВОЈНА! НОВА ВОЈНА ЌЕ ИМА! ЦРПКООО, НИКОЈ НЕ САКА ВО ТВОЈАТА КОЖА ДА БИДЕ!

Сите куртони кои онанираат на своите профили дека Владо Јовановски исчезнал или се сокрил, да ги утешам дека уште денес ќе ме видат, а можеби и утре и задутре.. Многу куртони ве има, не сакам со секого поединечно да се расправам, имам поважни работи во животот. Особено не со еден икористен презерватив, самозамислен глумец и писател. Не е хигиенски!
Владо Јовановски, актер (статус на фејсбук профил)

„Телевизииве спаднаа на дебатни емисии за фејсбук статуси.“
Љубомир Чојлиски (коментар од фејсбук профил)


Растењето на тензијата која е произлезена од сеопштата општествена криза во нашата држава се одразува во сите пори на оваа наша кревка култура.
Културата, која се договорила за едно општество во далечната 1991 година, сега се наоѓа пред едно огледало, па некако, не можејќи да се увери дека одразот кој го гледа во истото, е оној истиот што е создаван цели 25 години, сега се става пред токму тој тест на препознавање.

За што станува збор.

Џокер


Веќе извесен период општествената криза која ја живееме, не само што е префрлена во интимниот живот, туку е префрлена и надвор од него, во т.н. world wide web domain. Како најлесно и најрасположливо средство за комуникација, web апликацијата Facebook стана поле на искажување на најинтимните пориви на секоја една единка од оваа наша култура.
Интересно, но надвор од овој web свет, како да сите тие интимни пориви се латентни, а избликнуваат токму во оној виртуелниот. Тежиштата се изменети.

Ваквите изблици, дури и се поставија под прашање, па почна да се тврди дека е непристојно и дегутантно да се говори на јавен простор, конкретно на телевизија, за мислења, тврдења и мисловни статуси искажани на конкретен web portal, од причини што на web portal секој може се да каже, а во надворешниот свет сепак има конкретни правила на однесување – одреден бонтон и етика.
Според тоа, излишно е да се осврнеме на конкретни примери, од причини што еден мал клик на Facebook ќе ни даде светло во истите. Треба да се осврнеме кон суштината.

Суштината овде е сосем обратна. Она што сме ние во надворешниот реален свет интимно, сме во виртуелниот, реално. Маската што ја носиме виртуелно, е онаа вистинската, нашето реално – ЈАС.
Проблемот овде лежи во прашањето со идентитетот и идентификацијата. Во овој случај идентитетот се остварува преку јазикот, а јазикот е аргумент на сликата на ЈАС.

Бидејќи човечкиот субјект е создаден преку стекнување на јазикот, (лажно)егото е претпоставка – во кое единката претпоставува его, како што облекува маска. Одвоен од „реалноста“ која што не може да биде реализирана, јазикот постанува инхерентно и неопходно симболички. Лакан, на пример, го појаснува тоа со цел да постигне социјална „личносност“ (персона), детето мора да се покори или да ја прифати неопходноста на Симболичкото. Ако јазикот е одвоен од реалноста, тогаш, субјектот придобива симболички јазик, тој/таа постанува симболизиран: јазикот зборува за субјектот. Со цел да биде изговорен, субјектот мора да претрпи загуба (или, како што ја дефинира Лакан „Забранетата Мајка“), за на тој начин да добие влез во општествениот поредок. Во тој момент се случува размена, базирана врз недостаток, поточно речено зделка, и егото, или субјектот не постои, односно не егзистира.
Во тој домен веќе настанува онаа „размена“ помеѓу личноста и маската. Маската ја зазема позицијата на вистинската личност.

Слично и со жолчните дебати во, сега веќе реалниот свет, а не во виртуелниот (Facebook), за природата и суштината на објавени статуси, нивната персона и културолошко значење. Моментот кога суштината за тие виртуелни дебати, не е говорена со иста желба за реализација и во надворешниот свет, односно како да интимниот однос со него е волево кастриран, тогаш јазикот ја зазема улогата на маска и го покрива односот со културата од надвор, туку се позиционира само кон оној дел од просторот, каде она што во реалноста е невозможно и забрането. Токму тогаш, веќе станува јасно дека симболиката на јазикот е да ја покаже маската, а истата ја зазема неговата улога и откривајќи го вистинскиот порив – интимата која е „забранета“ во надворешниот свет – реалноста; ergo, таа постанува реалноста.

Но, кога веќе го споменавме Лакан, тој дискутирал и тврдел дека „субјектот не постои“, тогаш, како треба да го сфатиме овој „неегзистирачки субјект“, за кој што тој толку многу пишувал? Односно, во корист на нашиов текст, прашањето треба да се постави на следниот начин, дали маската, или персоната позади маската е неегзистирачки субјект?, или дали маската, која е вистински одраз на персоната, на субјектот, во суштина е неегзистирачка – непостоечка?
Да погледнеме од друг агол.
Најпрво, субјектот не постои и допрва мора да зборуваме за него, или да прецизираме, се чини дека ако можеме, тогаш сме во состојба да говориме за субјектот (егото). Возможно е да се зборува за нешто за кое што не постои; да речеме, во нашата „реалност“ ние веќе зборуваме за нешта како на пример Бетмен, Лук Скајвокер, Дарт Вејдер, The Force, духови, вештерки, зомбиа, вампири, рептили и мрачни сили кои владеат со светот, странски служби и надворешни закани, па дури говориме и посведочуваме за состојби, кои ги перцепираме како објект, а кои сите овие се суштества и објекти кои се продукти на имагинацијата, и тие не постојат. На пример, ако сте пистател, сценарист или режисер кој пишува за вакви „суштества и објекти“, тогаш не-егзистирањето на Бетмен не ве вознемирува, но ако сте филозоф, расправајќи за објекти кои не се објекти, или ако не-постоечкото е вознемирувачко, особено кога, за разлика од примерот со писателот, вие сте принудени да се обратите на не-обратливото.
Значи, лесно е да кажеме дека: „па да глупаво е да се коментира и разговара за изразување на мислење на конкретен Facebook статус, па не гледам зошто тоа би се изнело во јавниот простор“, но многу покомплицирано е да се согледа дека во суштина токму таквата изјава е јавниот простор и е дел од она што се расправа на конкретен  Facebook или Twitter статус. Со други зборови, како ние со сила да го кастрираме односот кон она од кое што веќе сме дел, кон кое сме го подале нашиот субјективитет. Од една страна, го причинуваме не-обратливо, за од друга, сме принудени да се обратиме кон него, затоа што сепак имаме одредена субјективна (види погоре „мајчинска - матична“) врска кон истото. Нашата персона, не ни дозволува да се однесуваме амбивалентно, најпрво  да го прифаќаме, за потоа да се одрекуваме од „необратливото“. Во суштина, амбиваленцијата е дел од персоната, па како таква, таа има само симболичка (јазична – види погоре) врска, отколку суштинска.

Bane


Оттука, подвоениот субјект е на некој начин посредуван и може да биде разбран само ако биде посредуван преку дискурсот кој го чини, но ова посредство, кое претставува присилен настан, создава прикриена структура: - несвесното. Во смисла на Фројд, крајниот резултат на ваквата „фамилијарна романса“, значи дека детето е трауматизирано и примарната рана го расне кон несвесното, каде што се на кое што не треба ни да се помисли, е закопано. На пример, на Facebook, можете да напишете буквално се и сешто, никој да не ви обрати внимание, а и да ви обрати, зависно од контекстот, или од „реномето на јавна личност“ кое го имате стекнато, па со тек на време, и да се подзаборави траумата која изминала, причинета поради „лошото реноме“ стекнато со објавениот статус. По извесно време, дури и да се сети некој, да ги пронајде точните зборови кои сте ги напишале, вие веднаш можете да се искупите: „Јас тоа не сум го рекол. Добро и да сум го напишал, не сум го мислел така. Не се сеќавам на тоа. Зошто од позади грб ми импутирате зборови што не сум ги рекол така?“. Сега, во помодерната верзија на Facebook, дури има и нешто што се нарекува „времеплов“, па самата апликација ве води низ времето на вашиот профил, па ве навраќа на траумите кои сте ги рекле пред една, две, три или повеќе години. Секако, вие можете да изберете дали „горкото сеќавање“ ќе го објавите или не, или ќе дозволите самата апликација автоматски да ја реобјави на истата дата кога и пред, на пример пет години, била објавена.
Но, во оваа сирова состојба, расцепот создава поделба и поредок во кој што човечкото суштество може да функционира ако (оптествената – социјалната) рана не може да биде излечена, тогаш јазот мора да биде затворен. Помеѓу субјектот, кој не постои но мисли дека постои, и светот, кој постои, но не може да биде изразен и искажан, мора да постои Трет Поредок, кој што нам ни се обраќа како „хируршка сутура“ (конец за шиење). Замислете го ова шиење како едно поместување, или да речеме како една форма на повторно враќање кон општеството, она надворешното, а не виртуелното за кое говоревме до сега.
Значи, замислете сега одреден профил од Facebook (не велиме персона) да треба да го брани ставот т.е. мислењето (да се изразам Facebook-вски, статусот) искажан на таа социјална мрежа. Тој/таа, мора да го откине „конецот“ од таквата социјална „мрежа“, за да од истиот повторно ја сошие скинатата врска со надворешниот свет – реалното општество. Тој/таа сфаќа дека ќе влезе во конфликт ако се однесува амбивалентно, иако тоа во суштина го чини, но го чини само за да остане во контакт со она од кое претходно се откинал. Компромисот овде се чини дека лежи токму во разголување на траумата. За да причиниме повторно врска со општеството, мора да причиниме нова траума, па од истата да ја залечиме старата врска. Во суштина, и обата обиди се трауматски.
Така, оваа т.н. „сутура“, исто така го претставува и кинењето т.е. раздорот, кој што може да биде обновен, како што впрочем видовме, но по цена на трауматска лузна.

Да заклучиме, социјалните мрежи не можеме туку така лесно да ги отфрлиме од нашето општество. Тие се нашето општество во целина. Ова дотолку повеќе што е невозможно да ја избегнеме вистинитоста на нашето делување во нив, отколку во општеството во целина.
Амбивалентно е однесувањето при фактот кој постојано ни доаѓа пред очи кога ќе се случи некоја општа природна катастрофа, некаков траорен политички настан, масовно убиство, некаква ужасна општествена несреќа и слично, па веднаш сите на социјалните мрежи like-уваат или share-уваат информации за неподносливата и навистина ужасна трагедија и неправда. Но кога општеството од нас бара, т.е. кога нашата персона во општеството бара, од facebook профилот да делува во име на односот „општество – персона“, е тогаш нештата постануваат многу покомплицирани. Нашиот профил (маска) како да не сака да се откаже од една траума, за да се приклучи кон една друга, поопшта и посуштинска. Да не заборавиме, маската која ја носиме на facebook, twitter, linkedin, не е само бегство од општеството, побогу, па тоа Е дореализација на персоналитетот, на интимното наше во општеството. Ние, во суштина сме латентни чинители во општеството, особено во нашето македонско, и тоа во секоја негова пора, но овде, во социјалните мрежи латентноста преоѓа во акција. Според тоа, она што сме ние во суштина, тоа сме на социјалните мрежи, па е симптоматично да се отфрли статусната симболика на јазикот, дејствието на таа симболика, како и симболиката и веродостојноста на маската во нив.

Невозможно е така лесно да се откажеме од маската. Всушност, прашањето е дали воопшто и треба да се откажеме од неа, ако веќе воочивме дека таа е она што ние навистина сме?

Забраните кои вистинското општество нас ни ги налага, и поради кои истото ни поставува норми и правила на однесување, а за кои норми и правила на однесување, преку системот на власта, ние, по пат на избори даваме легитимитет за истите тие норми и правила бидат донесени во наше име, тогаш треба сериозно да се позанимаваме со вистинските желби на т.н. маски во социјалните мрежи. Она што се маските таму, тоа сме ние во општеството.
Ако за маската е амбивалентно однесувањето кон општеството, vis-a-vis социјалните мрежи, тогаш математиката за општеството е сосема обратна кога станува збор за персоните кои ги создава, а кои „ставаат маски на себе“. Општеството не може и не знае како да се справи со прашањето „што тоа навистина сака од себе и своите членови?“, исто онака како што персоната, потисната од општествените забрани и проблеми, наоѓа интимно прибежиште во социјалните мрежи за своето „што навистина сакам?“ Опасноста од отворената територија каде се манифестираат националната, верската, расната, етничката и сексуалната нетрпеливост и раздор, во суштина постои и во вистинското општество, но таму има нормативни бариери – овде се е дозволено.

Секако, ова не значи дека авторитарната татковска рака на општеството треба секој можен простор да го засени и подјарми со својата крутост, но сепак, треба добро да се погледне во амбивалентноста на субјектите во општеството. Треба да се погледне во јазикот со кој таа зборува, а и со јазикот преку кој говорат субјектите. Повеќе од очигледно е дека ако субјектот е поделен, тогаш во изборот на поделбата е и во самиот јазик, а тоа значи дека и јазикот, средството за општење е алиенирано само од себе.

Darth Vader - ставање на маската во изолирана комора


Но, има една голема придобивка во целата оваа мешаница, а тоа е актот, дејствието, на кастрација за комуницирање во општеството и пребегнување кон т.н. социјални мрежи. Процесот на пребегнување и наоѓање прибежиште во истите, е израз на нелагодноста кон културата т.е. општеството кое сме го создале. Во виртуелноста, можеш да бидеш се, да најдеш еквивалент. Преку таквото еквивалентно равенство на односи, практично се манифестира и незадоволството од надворешниот свет, кое ги еманципира единките на начин што на самото општество му е невозможно и тешко да ги направи.

Можеби, наместо да продолжиме со нашата кастрација од општеството, треба малку повеќе да се позанимаваме како да го кастрираме самото општество во доменот каде е постанато нееманципаторско. Во спротивно, одвратните желби и посакувања, надвор од него, ќе постанат наша реалност, а розевите сни, најлоши кошмари.


„Театар комедија у 24 у живо, значи умреф! J J J

                                Тања Ооае (статус на фејсбук профил)


„Тешко нас!“
                                Мариглен Демири, Левица (статус на фејсбук профил)

Thursday, February 16, 2017

ПРАКТИКАТА КАКО ИЗВОР И ПОЛИТИКА - 2/2

Предложувам на кусо да се осврнеме кон конкретни историски процеси, за нештата да ни станат појасни.

Според речникот на македонскиот литературен јазик, под зборот „практика“, се подразбира непосредна примена и спроведување во дело на определени постапки. Истовремено, кога се мисли на практика, се мисли и на обичај т.е. постапка. Тоа значи дека практиката, во својата суштина подразбира една репетитивност на конкретни дејствија, кои низ определен период на време станале дел од одредени правила на однесување и чинење. Тоа значи и да се има унифициран однос кон одредено дејство, бидејќи тој однос веќе станал дел од колективната свест на заедницата и на единката, за тоа конкретно дејство. Тоа дејство, таа практика, станува вообичаен начин на сфаќање како да се примени тоа дејство, и како да се пристапи кон тоа дејство.
Интересно, но под зборот обичај пак, во речникот на македонскиот литературен јазик, се подразбира „навика, постапка што се повторува несвесно“, за потоа, да даде објаснување дека станува збор за „општоприфатен начин на живот, работа, однесување, кој со текот на времето се потврдува како општествено правило, кое преминува во традиција.
Етимолошки, зборот „обичај“, т.е. според англ. custom“, потекнува од смислата за „практикување по навика“, односно од старо-францускиот „costume“ што означува „обичај, навика, практика; облека, облекува“; од вулгарно латинскиот consuetumen, и од латинскиот consuetudinem (во номинатив consuetudo) што означува „навика, употреба, начин, практика, традиција, блискост - препознатливост“, или од consuetus, партицип од consuescere, што значи „привикнување“; со префиксот „com+ suescere, тогаш се мисли на „да се навикне, да се привикне на себе“, кое што пак е во корелација со „sui“ или „suus“, што значи „себеси“.



Во старото Римско право, римските изрази за обичајните правила за поведение биле mos, mores, maiorum. Во периодот кога не постоела гентилна организација, се појавиле извесни правила за поведение кои настанале со долго повторување, а на кои им се покорувале сите припадници на генсот. (види Иво Пухан – римско право стр.24-25) Така, во обичајното право, задолжителна сила имале само оние вообичаени правила кои во духот на правниот поредок и со претходна виза на државните органи, служеле за пополнување на законските празнини. (Обичајно право – исто - стр.43)
Меѓутоа, обичајот денес, не е на исто рамниште со правото и моралот, туку тој историски им претходи. Тој денес, постанува бесмислен производ од мешавината на правното и моралното вреднување. Сликовито речено, секирата за убивање и копјето и денес се употребуваат за убивање, а при тоа во системската наука за оружјето, не можат да се појават на друго место, освен во историскиот вовед. Спрема правото и моралот не се наоѓа во систематскиот туку во историскиот однос. Тој претставува заеднички претходен облик во кој правото и моралот се содржани и се уште неразвиени и неразделени, во „недиференцирана состојба“, која сама од себе во најразлични правци испушта облик на право и етички добра.
Обичајот, од една страна, со правото, има заеднички надворешен карактер: него го интересираат само надворешното однесување, тој обврзува само во интерес на некој кој се наоѓа од надвор, некој кој е овластен, па тој со своите заповеди пристапува на адресатот од надвор и е задоволен кога овој, од било каква побуда, ќе послуша од надвор. Тој, меѓутоа, од друга страна, себе си полага право и на внатрешниот карактер на моралот: него не му е до грижа за стисокот на раката, туку до сочувството преку кое тоа се изразува; човекот е должен не само спрема другите, туку и спрема самиот себе да ја чува пристојноста; „нашите општествени обврски“ ни ја наметнуваат општествената свест, а не ни наметнуваат учебник по човечко однесување (бонтон). Овие две сфаќања, кои едно од друго се исклучуваат, сепак во обичајот се неразделно и меѓусебно поврзани, и тоа со посредство на фикција т.н. „конвенционална лага“. Проф.Густав Радбрух во својата Филозофија на правото појаснува дека, луѓето премолчено се согласни (договор од конклудентен карактер) да се однесуваат онака како да позади карактерот на надворешноста на обичајот се содржи и некој внатрешен карактер кој му припаѓа на обичајот; позади привидот некое битие, позади поздравот посветеност, а позади дарувањето, доколку тоа е изразено во повеќецифрени бројки, нашироко баналната дарежливост. Тие спремни се да прифатат банкнота, како да е злато, а не ги поставуваат мачните прашања кои ловат од позадина.
Со иста основаност може да му се препише надворешниот карактер на правото во сите негови значења, како и внатрешниот карактер на моралот.



Значи, кога зборуваме за обичајот, т.е. обичајното право, говориме за практика, за репетитивност на определени правни норми, кои во извесна историска линија бил дел од т.н. непишано право, но со тек на време, добиле своја пишана форма. Оттука и нивната тенденција да на веќе привикнатото, т.е. практикуваното од навика, се озакони и стане дел од поширокиот општествен контекст.
На пример, според Шкариќ, во уставното право, обичајното право, т.е. уставните обичаи се дел од материјалните извори на уставното право, па според тоа за да постанат дел од уставното право можат да постанат само ако кумулативно се исполнат неколку услови и тоа, прво, ако обичајното правило на однесување е во долготрајна примена, за подолг временски период, второ, ако таквата примена се однесува на исто правило (кое е обичајно), кое пак регулира исто одредено прашање, и трето, ако постои општа согласност за исправноста на тоа правило. Според него, согласноста мора да се има еден поширок контекст, опфат или opinion communis, и истовремено да има поширока правна свест за тоа, или opinion juris.
Оттука, обичаите, а во таа смисла, и како што спомнавме уставните обичаи, генерално се базираат врз нешто што се нарекува традиција. Етимолошки, традицијата, според лат.traditionem (номинатив – tradition) означува „испорачување, предавање, да предаде нешто, откажување“, односно именка од акцијата која што во лингвистички партицип од изразот trader би значело „да предаде, да даде“, од trans – „преку“ + dare „да даде“.
Токму од оваа смисла, во доцниот XV-ти век (1590-тите), зборот treason во суштина се користел и како „дублер“ – двојник, за значењето на tradition, кој што означувал „долго воспоставен обичај“. Тогаш се востановила идејата, која инаку постоела подолго време, дека обичаите, начините, верувањата, доктрините, итн. , се „предадени“ од една генерација на следната.
И се тоа произлегува од практиките на канонското (црковното) право, кое пак произлегло од римско-правните традици (т.е. конституциите на Императорите, во периодот на Принципатот и Доминатот). Под дејство на тие практики, се востановиле сите средновековни правни системи во Средниот век во Европа, а токму па од тие т.н. црковни традиции проникнало и т.н. прецендентно (обичајно) право во Англија, која што е карактеристика на англо-саксонскиот правен систем денес.  

Да не настане забуна, ако за римските конституции, кои патем речено и тие настанале од римското обичајно право, кое првовремено било непишано, бил извор она што Императорот ќе го заповедал (претходно Принцепсот), па практично Императорот бил тој кој го создавал правото, онака како што тој заповедал, за прецендентното право тоа не е случај. Тоа се повикува на судско создавање на правото, односно на т.н. прецендент. Судот се повикувал на минати практики – традиции во создавањето на правото.
Тука исто така, треба да подвлечеме на прашањето, што се мисли под „создавањето на правото“ преку тие практики, односно дали тие судови, „преценденти“, го раздавале правото, или го создавале? Ова ќе ни послужи за на крај да ја заклучиме оваа куса расправа за проблемите на нашето т.н. „(над)икскуствено толкување“ на уставните пишани норми од нашето право.

На кусо, цивилното право (или civic law) е пишано право, додека common law или прецендентното право е непишано. Првото, има комплетен, сеопфатен, континуиран и ажуриран правен систем, т.е. правни норми, кои ги специфицираат сите области кои можат да бидат донесени пред судот, нивната процедура, и соодветната санцкија за секое нивно прекршување. Вторите, немаат сеопфатна, комплетна и континуирана изработка на правни правила и закони. Прецендентното право сепак се осврнува на мноштво закони, кои се во суштина легислативни одлуки, но во голем дел е базирано на „прецендент“, кој што значи дека судски одлуки се веќе донесени за слични такви случаи. (https://www.law.berkeley.edu/library/robbins/CommonLawCivilLawTraditions.html ).

Како би можеле да извлечеме една паралела на кој начин настанал нашиот уставно-правен систем, под кои услови, а истовремено и да ја разбереме суштината на тоа што значи „обичај“ односно „традиција и искуство“, предлагам да го погледнеме примерот од историјата – како и на кој начин се развил конституционализмот во Англија, односно САД. И сето тоа од причини што, теоријата за конституционализмот во Англија, а потоа и во САД, се развила под влијание на разновидните историски и духовни струи, како и политички конфликти кои го имаат својот зародиш во предвечерјето на англиската револуција од XVII век, а го достигнува својот врв со Декларацијата на независност на Соединетите Американски Држави од 4 јули 1776 година.

Љубомир Тадиќ, во својата Филозофија на правото, мошне сликовито и детално го опишува турбулентниот период на апсолутизмот на Стјуарти, во периодот на пуританската револуција, како и правните традиции на првите „аџии“ во Новиот Свет. На кратко ќе ги погледнеме тие историски моменти за кои зборува Тадиќ.  

Династијата Стјуарт, која потекнува од XIV-век од Шкотска, со Англија, а подоцна и со Кралството на Велика Британија владеела од смртта на Елизабета I, 1603 година, до смртта на кралицата Ана 1714 година. Во почетокот на XVII-век, Кралот Чарлс I, кој владеел со Кралствата на Англија, Шкотска и Ирска, тежнеел да, по моделот на европското континентално право од тоа време, истото се пресели и во Англија преку начелата на римското право од периодот на Империјата. Со таа цел, тој сакал и судовите да се подредат под волјата на Владетелот и да ги претвори во „лавови под престолот.“ Меѓутоа, на оваа намера се спротивставил познатиот судија и правен писател Едвард Коук (1552-1634), кој политички се ослонувал на пуританското селско благородништво во Долниот дом, и тврдел дека правото има самостоен живот. Стоејќи над владетелот, и над неговите поданици, Коук сметал дека должност е на правото кое е помеѓу нив, непристрасно да суди (https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Coke ). Така, повикувајќи се на националната традиција на средновековното Common Law, Коук тврдел дека кралското правосудство не припаѓа на Англиската, туку на туѓа (римска) култура и минато.
Во тој турбулентен период, пуританците, калвинистичката струја во Англија, се бореле не само против католицизмот, туку и против т.н. англиканизам, чие протестантско гледиште го сметале за недоследно, односно како еден вид компромис со католицизмот. И токму поради тоа Чарлс I ги штител католиците, а ги прогонувал пуританците, и истовремено се поставил и во конфликт со Парламентот. (https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_I_of_England#Religious_conflicts )



Како повлијателни, пуританците, кои имале најголем број на поддржувачи во редовите на граѓанството, и кои биле обдарени со духот на независност и иницијативност (roundheads), биле на страната на парламентот. На тој начин, тие го поштедиле јадрото на војската на Парламентот која ги соборила Стјуартите и ја докрајчила апсолутистичката власт. Убедени дека правилно го толкуваат Светото писмо, дека божјата милост е на нивна страна и дека се божји избраници, пуританците се одликувале со верска исклучивост, нетрпеливост и фанатизам кои на нивните акции (дела) придодавале далеку побројна сила.
Пуританците, особено нивната секта т.н. Independents, барале црквата да биде составена од слободни црквени општини, кои не потпаѓаат под контрола на една надредена општа црквена организација. (https://www.britannica.com/topic/Roundhead )
Во тој период, помеѓу пуританците, се појавиле две струи, првата, умерената, се залагала за правна еднаквост, и го застапувала гледиштето дека природниот закон им дава на луѓето вродени права, и дека општото право на глас, непосредно потекнува од природните закони. Радикалните (Diggers) биле не само поборници на правна, туку и на економска еднаквост, а своето барање за обработување на заедничка земја, на некој начин претставувале „социјалистичко“ крило на пуританската револуција, во кое служел и Кромвел. (https://en.wikipedia.org/wiki/Diggers#Historical_background )

Исходот од т.н. Пуританска Револуција бил крвав, па добар дел од Пуританците, или самоволно, или под присила на Круната, биле „протерани“ во Новиот Свет. Стигнувајќи во „Новиот Свет“, за нив значело и нова надеж за осварување на своите идеи, па нивната религиозна идеја за слободната црквена општина послужила и како модел на политичка организација, особено во епохата на колонизација на Северна Америка. Од таа идеја, практично се развила и идејата на пасторот Џон Винтроп (1588-1649) за пакти или договори (covenant) кои го шират карактерот на политичка и општествена организација на колонистите од самите нејзини почетоци. Овде практично и се сочувала традицијата за Common Law, која како начело во правниот живот, се пресадило и на американското тло. Таканаречениот Bill of Liberties (Корпус на слободите) од 1641 и Laws and Liberties (Права и слободи) од 1648 година во Масачусетс, во добар дел настанале под влијание на Англиското право. (https://www.britannica.com/biography/John-Winthrop-American-colonial-governor )

Значи, да сумираме, дијалектичката спрега помеѓу двете сили кои во периодот на т.н. Првата Англиска граѓанска војна, која иако завршила со враќање на Монархијата, таа ни покажува на кој начин потребата за судско создавање на правото, кое нашло корен во англиканската црковна традиција, преку Magna Carta Libertatam од 1215 година, па се до Habeas Corpus Act од 1679 година, воспоставиле „преседан“ преку кој Англискиот (Британскиот) монарх не може да владее без согласност од Парламентот, и покрај тоа што идејата за Парламентот во Англија, како израз врховна моќ, била легално воспоставена. Таа исто така ни покажува и потврдува дека правото по својата суштина, не се однесува на авторитарно „создавање и воспоставување“, туку во „давање и чинење“, во нешто кое што произлегува како потреба од нештата и околностите, според нивната дијалектичка врска. Правото станува апсолут само кога некој ќе го присвои како инструмент, па себе си ќе се постави како извор на истото ( оттука и она Римското - Quod principi placuit legis habet vigorem – „Она што Принцепсот ќе го заповеда (што е по негова волја) има сила на Закон.“; меѓутоа кога веќе го споменавме ова начело, посведочено од Улпијан, треба да знаеме дека под vigorem, Римјаните подразбирале „живост, активност, сила“, што произлегувало од vigere – да се биде жив, да процути, развива, напредува. http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=vigorem ; Тоа пак, од друга страна значи дека животот, контролата врз правниот живот, и раздавањето на т.н. „правен живот“ произлегувал и се конституирал од рацете на една личност – Принцепсот.). 
Според тоа, ако Римјаните сфатиле дека за луѓето е многу поважно правото да се раздава, отколку тоа да се создава („Ubi remedium, ibi ius – Каде има тужба, таму има и право“; Проф. Д-р. Димитар Апасиев „Римско Судско Право“ стр.13), така за Англичаните, сфатиле дека правото, кое треба да се раздава, тоа не треба во никој случај да биде сконцентрирано во рацете на еден извор на моќ. Правото не е средство кое произлегува од апсолут, туку, злоупотребено, создава апсолути. Отаде и кај Англичаните зародишот на Парламентаризмот (од анг.Parliament – консултации; формални конференции, собирање; од ст.фр.(XI в.) parlement“ „зборување, говор“, од гл.parler „да говори“ (parley – од фр. /1560-тите/ „да зборува за условите“; од средновековно латински – parliamentum; лат. parabole/parabola „да говори, говор, дискурс, споредба“.)



И токму тука лежи нашата расправа околу природата на чл.90 од нашиот Устав, односно, целата нервозна спрега околу неговото „толкување и применување“.

Суштината е мошне едноставна. Во ниту еден случај ниту може, ниту смее да се помисли дека досегашната т.н. „практика“ на не-право е средство за артикулирање, толкување и чинење е нешто од кое извира суштината на тој фамозен чл.90. Во таа смисла не смее ниту да се помисли и дека македонското уставно право, поконкретно Уставот, може да се толкува низ таа мисловна методологија. Впрочем, токму таа „практика на не-право“ доведе да при верификација на мандатите, се причини уште едно „не-право толкување“ на однесува на чл.63 ст.5 и чл.89 ст.2 и ст.5 од Уставот на РМ, каде што се дозволи да се стави во прашање поимот за „инкопатибилност“ на пратеничкиот мандат со други јавни функции. Функциите на Претседателот на Владата на РМ, функциите министер и пратеник, кои по својата суштина се јавни функции, но и други јавни функции, се неспоиви, како со дадениот пратенички мандат, така и со самите наведени функции per-se.

Кога ваквите индивидуални чинења, кои се, бар за сега, сеуште во доменот на тоа дали станува збор за општо незнаење, правен дилетантизам, неспособност за толкување или пак отворена тенденција за апсолутизирање на правото под рака на мала група на луѓе, веќе биваат вербално наметнувани како извор, како практика, на правото (во овој случај Уставното), тогаш слободно можеме да кажеме дека наместо нашето, македонско уставно право (кое е ius scriptum), да се раздава, па самото негово раздавање да е извор и политика на истото, тоа е веќе подолг период узурпирано во секоја негова пора.
Узурпацијата, коа се случува подолг период, не само што не носи правда, туку не носи ниту правна сигурност. Таа не носи vigorem – vigere во општеството, ниту пак ги дефинира и црпи  тие два латински поими. Таа ги узурпира и нив.
Узурпацијата, предизвикува дисконтинуитет на животниот тек. Во нашиов случај, посебноста на поединечните активности, воопшто не постои, туку дека постои само формиран човеков индивидуализиран тоталитет, или подобро речено, само тековен тоталитет на неговиот живот. Тој тоталитет е произлезен токму од востановената практика на не-право, односно на апсолутниот порив на оние на кои им е даден легитимитет, да го црпат и користат своето исклучиво, апсолутно, право како извор и толкување на она што важи за сите подеднакво.  

Според Светомир Шкариќ материјални извори на уставното право на Република Македонија се општоприфатените норми на меѓународното право, правните факти, судската практика, уставно-правната теорија, либерално-демократската теорија и програмите на владеачките политички партии.
Видно од горе изнесеното, ваквата наша практика на апсолутизирана своеволност, наметнато преточена во vigorem и извор на правото, ни најмалку е извор на Уставното право на Република Македонија.

Со жалење можеме да заклучиме, дека таа е веќе длабоко вкоренета како тоталитет и метод на узурпација.
Единствен излез од оваа узурпација е да постанеме Пуританци (чисти). Во нивниот дух, треба да бараме востановеното право, никогаш непрактикувано, да постане практика (политика), и како такво да биде извор на правото, кое сега ни е узурпирано. Со други зборови, треба да го одземеме преголемиот залак од оние кои си зеле за право да не лишат од нашето, заедничко, право.




„Патриотизмот е доблест на подлите“

                                                                Оскар Вајлд (1854-1900)

ПРАКТИКАТА КАКО ИЗВОР И ПОЛИТИКА - 1/2

„Чувај Боже ако 20 години останеме без побуна. Која земја може да ги потврди своите слободи ако нејзините владетели од време на време не би биле упатени од духот на народниот отпор? Што значат неколку животи, кои би биле изгубени, во една или две децении? Дрвото на слободата мора од време на време да биде натопено со крвта на патриотите и тираните. Тоа е негово природно ѓубриво.“

Томас Џеферсон (1743-1826)


Изборниот резултат од предвремените парламентарни избори одржани на 11 декември 2016 година, според добиените резултати, бројот на добиените мандати во Собранието, според кои понатаму може да се формира и избере Влада, е според следниов редослед: коалицијата на ВМРО-ДПМНЕ и др. освоила 51 пратеник, коалицијата на СДСМ и др. 49, ДУИ 10, БЕСА 5, Алијансата за Албанците 3, и ДПА 2. Резултатите се преземени од веб страницата на Државната изборна комисија, и истите се официјални.



Според чл.90 ст.1 од Уставот на Република Македонија „Претседателот на Република Македонија е должен во рок од десет дена од конституирањето на Собранието мандатот за состав на Владата да го довери на кандидат на партијата, односно партиите што имаат мнозинство во Собранието.“
Во ст.2 од истиот член пак вели: „Мандаторот во рок од 20 дена од денот на доверувањето на мандатот, на Собранието му поднесува програма и го предлага составот на Владата.“
Став 3 пак гласи: „Владата, на предлог на мандатарот и врз основа на програмата, ја избира собранието со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.“

Во периодот од конституирањето на Собранието, од 30.12.2016 година за давање на мандат за избор на Влада, како и за избор на самата Влада имаше многу нервозни и нафрлани толкувања околу овој фамозен член од Уставот. Навидум излегоа на површина сите маалски лаицизирања на уставното право, поконкретно Уставот на РМ, но во суштина како да се потврди уште една, повторувана, банална особеност на модерното македонско општество – неговата, „навидум“, неспособност да се протолкува самото себе.

Таквата, наводна, неспособност за толкување, го извртува веќе создадениот вокабулар на јавниот простор, па наместо да го согледа проблемот кој го причинил извртувањето, повторно, со истата механика, истиот се извртува. Истовремено, нејасно е и да се посочи дали тоа е тенденциозно, дали тоа претставува некакво сеопшто подавање пред сопствените креирани лаги, или целата оваа т.н. практика е толку вкоренета во т.н. јавен простор (интерес), така што е веродостојноста на фактите, тврдењата, добрите практики, е релативна, па како таква е нашироко прифатлива.  

Примерите се многубројни, но би се задржиле на неколку, поради нивната актуелност, но и поради фактот што суштинското во нивното повторување, содржи и конкретен дијалектички однос со воведот во ова четиво.
Да погледнеме накусо за што станува збор.

Пред да се донесе фамозната т.н. „аболиција“ на претседателот Ѓ.Иванов од 12 април 2016 година (http://www.president.gov.mk/mk/2011-06-17-09-55-07/2011-07-19-10-40-39/3797.html ), во март 2016 година, од страна на адвокатот од Охрид, Ристо Китевски, на 24.02.2016 година, поднесе иницијатива до Уставниот суд за укинување на Законот за изменување и дополнување на Законот за помилување (Сл.весник на РМ бр.12/2009), според кој, помилувањето не може да се даде на лица кои извршиле кривични дела од Кривичниот законик на РМ, кои се однесуваат на: кривични дела против изборите и гласањето од Глава шеснаесетта од Кривичниот законик („Службен весник на Република Македонија“ број 37/96, 80/99, 4/2002, 43/2003, 19/2004, 60/2006, 73/2006, 7/2008 и 139/2008), кривични дела против половата слобода и половиот морал од Глава деветнаесетта од Кривичниот законик сторени спрема деца и малолетни лица, кривични дела против здравјето на луѓето од Глава дваесет и прва: кривично дело неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори од членoт 215 и кривично дело овозможување на употреба на наркотични дроги од членoт 216 и за кривични дела против човечноста и меѓународното право од Глава триесет и четврта од Кривичниот законик. Со оглед на актуелноста на аферата за прислушување токму во тој период, спорниот закон кој подоцна, со одлука на Уставниот суд У.бр.19/2016-0-0 од 16.03.2016 година, е укинат, предизвика лавина на реакции, но истовремено го испровоцира и Претседателот на РМ, на 12 април 2016 година, и „формално - правно“ да донесе одлука за „колективно помилување“ на 56 лица, јавни функционери и личности од политичко - партискиот живот во Република Македонија, а опфатени во тековни кривични постапки пред надлежните кривични органи.



Професорот Димитар Апасиев, на 14 мај 2016 година, во колумна на веб порталот http://respublica.edu.mk/blog/2016-05-13-22-55-06 , ќе констатира дека т.н. „аболиција“, која инаку нашиот Устав, како институт, ниту ја познава, ниту го признава истиот, претставува, цитирам: „противправен, уставно невалиден и законски недопуштен правен акт кој не може да произведе никакво правно дејство.“ Во прилог на тоа, Апасиев, ќе понуди и издржано правно решение од причинетата мешаница, и тоа, „прво, Претседателот на РМ, треба самиот да ги прогласи противправно донесените одлуки за аболиција за ништовни, елегантно повикувајќи се на членот 267 од важечкиот Закон за општа управна постапка! Ако тој тоа не сака да го стори самиот, тоа од него треба да го побара Јавниот обвинител на РМ (повикувајќи се на чл. 268 од ЗОУП); второ, доколку Шефот на државата не ги повлече своите противправни одлуки за аболиција, Специјалното јавно обвинителство треба истите комплетно да ги игнорира, третирајќи ги како непостоечки, и најнормално да си продолжи да ги процесуира обвиненијата пред судот! Во таквата хипотетичка ситуација, кога обвинетите евентуално би ги приложиле одлуките за аболиција кои се во нивна корист, судот ќе биде „навлечен“ да одлучува и тој ќе мора да ја цени нивната правна заснованост, која видовме дека de јure не постои; и трето, доколку Претседателот на РМ самиот не чувствува политичка и морална одговорност и не поднесе неотповиклива оставка на функцијата, следниот парламентарен состав треба да иницира постапка за негов импичмент т.е. утврдување на одговорност за кршење на Уставот и законите; а СЈО – откако ќе побара симнување на неговиот имунитет.“

Ниту едно од понудените, реални, решенија не беа причинети, туку се пристапи кон едно, исто така, банално, предвидливо, дилетантско, квази - интелектуално и, повторно, против - уставно решение.

Двајца пратеници, Илија Димовски од пратеничката група на ВМРО-ДПМНЕ, и Талат Џафери, од ДУИ, до Собранието на РМ, на 18 мај 2016 година, поднесоа Предлог закон за дополнување на Законот за помилување, по скратена постапка (бр.08-2595/1).
Ова дополнување на Законот за помилување, предвидуваше да се додаде чл.11-а, на чл.11 од Законот за помилување, врз кој член е донесена контроверзната т.н. „аболиција“ (кој член, патем речено, за сиот тој период беше изложено дека чл.11 од Законот за помилување е избришан со одлука на Уставниот суд У.бр.12/2009, а со тоа и не е веќе дел од правниот систем; за од друга страна, пак со погоре споменатата контроверзна одлука на Уставниот суд од март 2016 година, У.бр.19/2016-0-0, и самата измена и дополнување на Законот за помилување од 2009 година, е комплетно избришана). Во тој зомбиран член 11-а е утврдено да Претседателот на Републиката во рок од 30 дена од донесување на дополнувањето на законот, без образложение, да го поништи помилувањето, дадено без претходна постапка. Во став 3 од тој чл.11-а пак е предвидено да лицето на кое се однесува помилувањето, може само да побара од Претседателот да му биде поништено помилувањето, додека во ст.4 од истиот член, пак Претседателот во рок од 30 дена, да ја поништи одлуката по поднесеното барање.

Образложението за последиците при ваквиот, очигледен правен дилетантизам, е дека, цитирам: „Со предложениот закон ќе се создаде правен основ за поништување на  помилувањето дадено од претседателот на Републиката без претходна постапка,во утврден рок без должност за образложение на истата. Со предложениот закон на лицето кое е помилувано му се дава право да поднесе барање за поништување на одлуката за негово помилување до претседателот при што претседателот е должен одлуката во утврдениот рок да ја поништи“.

На 27 мај 2016 година, Претседателот на Републиката, и „формално“ го испочитува чл.11-а од Законот за помилување (http://www.president.gov.mk/mk/2011-06-17-09-55-07/2011-07-19-10-40-39/3821.html ).

Паралелно со овие настани, мошне контроверзна беше и одлуката, решението, на Претседателот на Собранието на РМ, Трајко Велјановски, со кое ги распиша предвремените парламентарни избори за 15 април 2016 година. Имено, на Собраниската седница на 18.01.2016 година, Собранието донело одлука со одложно правно дејство, па така истото да се распушти на 24.02.2016 година. Еден ден претходно, односно на 23.02.2016 година, врз основ на чл.68 ст.2 и чл.63 ст.6 од Уставот на РМ, Претседателот на Собранието, одлуката за распуштање на собранието бр.9/2016 година, од 18.01.2016 година, во чл.2, каде што стои датата, истата, 24.02.2016 година, ја заменува со 7.04.2016 година.
Накусо, чл.68 ст.2 го регулира видот на одлуките кои ги носи за вршење на работите од својата надлежност, односно да донесува одлуки, декларации, резолуции, препораки и заклучоци. Чл.63 ст.6 пак појаснува: „Собранието се распушта ако за тоа се изјасни мнозинството од вкупниот број на пратеници.“ Оттука, станува јасно дека одлуката на 18.01.2016 година, прво, не подразбира одложно дејство на одлуката за распуштање, како прво, и како второ, кога веќе е донесена одлука за распуштање со одложно дејство, тогаш, е невозможно тоа исто собрание, кое треба да се распушти ден пред настапување на одложниот датум за распуштање, да донесе одлука со која ќе го поништи датумот за распуштање од 24.02., и ќе го одложи се до 07.04.2016 година. Такво решение Уставот на РМ, а врз основ на членовите кои Собранието, т.е. Претседателот на собранието ги цитирал, не го предвидува. Со други зборови, чл.63 и 68 од Уставот на Република Македонија, не го предвидуваат ниту начинот на кој што Претседателот на Собранието сето тоа го изведе. Уставниот суд, со Решение У.бр.104/2016-0-0 од 18.05.2016 година (http://www.ustavensud.mk/domino/WEBSUD.nsf ), поведе постапка за оценување на уставноста на одлуката за распуштање од 18.01.2016 година, и сопре извршувањето на сите поединечни акти или дејствија што се преземаат врз основа на одлуките означени во точката 1 од решението. Со одлука од 25.05.2016 година, У.бр.104/2016-0-1 (http://www.ustavensud.mk/domino/WEBSUD.nsf/OR?OpenFrameSet ), Уставниот суд ја поништува Одлуката на Собранието на РМ, од 18.01.2016 година. 

Изборите, како што најгоре наведовме, беа закажани и одржани на 11.12.2016 година.

Но, ваквата правна практика на толкување (иако е сомнително дали воопшто и можеме ваквите дејствија токму така да ги наречеме – „практика на толкување“) продолжи со полна пареа.



За што станува збор.
Како што веќе споменавме, по завршувањето на изборниот процес, окончан на 11.12.2016 година, на 30 декември 2016 година, Собранието на Република Македонија се состана на конститутивна седница. Врз основ на чл.63 ст.1 од Уставот на РМ, „новоизбраното Собрание се состанува на конститутивна седница најдоцна 20 дена по одржаните избори.“ Од друга страна, Собранието ги верифицира мандатите на новоизбраните пратеници. Конститутивната седница ја свикува претседателот од претходниот пратенички состав.
Овде, што се однесува пак до верификација на мандатите, произлезе уште еден банален проблем, кој што ќе го споменеме подоцна, и се однесува на чл.63 ст.5 и чл.89 ст.2 и ст.5 од Уставот на РМ, а кој се однесува на инкопатибилноста на дадениот пратенички мандат со други јавни функции, а во кои спаѓа и Претседателот на Владата со министрите.

Оттука, од моментот на конституирањето на Собранието, во овој случај на 30 декември 2016 година, почнува да тече рокот за доверување на мандат за состав на Владата на РМ, мандат кој го доверува Претседателот на Републиката. Членот 90 ст.1 изрично и прецизно го наведува, при што наведува дека (да повториме):„ Претседателот на Република Македонија е должен во рок од десет дена од конституирањето на Собранието мандатот за состав на Владата да го довери на кандидат на партијата, односно партиите што имаат мнозинство во Собранието. “ Во смисла на тоа, најпрво од аспект на рок, се дава за период од 10 дена од Конституирањето на Собранието (Претседателот го даде мандатот на 9 јануари 2017 година http://www.slobodnaevropa.mk/a/articleemailtofriend/article/28221693.html ), и како второ, клучни се зборовите „кандидат на партија, односно партиите што имаат мнозинство во Собранието.“ Се мисли на фактот дека, не станува збор за т.н. победничка партија, и се однесува на „мнозинство во Собранието“, што пак од аспект на Уставот, мнозинство во Собранието подразбира мнозинство од вкупниот број на пратеници во истото, односно бидејќи Собранието има 120 пратеници, тогаш тоа мнозинство би било 60 + 1. Но доколку, во случај да се избереа и пратеници од дијаспората (за што на овие избори за тоа не беше исполнет цензусот за избор на пратеници од дијаспората, иако тоа според Изборниот законик, е дозволено да има 3 претставници од дијаспората), тогаш во состав од 123 пратеници, мнозинство во собранието би било 61+1. Во својата „Научно толкување – Устав на Република Македонија“ проф.Д-р Светомир Шкариќ, тоа мошне пластично го објаснува: „Членот 90 го уредува начинот на избор на Владата на РМ. Владата ја избира Собранието на РМ, на предлог на мандаторот кој го определува претседателот на Републиката. Претседателот на Републиката е должен во рок од десет дена од конституирањето на Собранието мандатот за состав на Владата да му го довери на лицето од редовите на партијата или од редовите на партиите што имаат мнозинство пратеници во Собранието (коалиција). Со други зборови, мандатот се доделува на оној, кој според проценката на шефот на државата, може да формира Влада.“ Значи, клучно е дека мадантот се дава според проценка на Шефот на Државата, тоа може да биде и партијата која освоила најголем број на мандати во Собранието, но тоа и не мора да е случај, со оглед да му е дадена слобода на Претседателот да делува според негово сопствено убедување. Таа проценка, сепак е ограничена, бидејќи, покрај тоа што според чл.84 ст.1 ал.1 од Уставот, каде на Претседателот му е дадена надлежноста да определува мандатар за состав на Влада, тој, видно од чл.90 не е слободен при определување на мандаторот, поради бројот на пратенички места на легислативните партии. Затоа е даден рок од 10 дена за да се обезбеди т.н. мнозинство во Собранието. Од тие причини, клучно е да мандатот го даде на партијата, или партиите (коалиција) кои имаат мнозинство во Собранието, што значи дека може да го довери на партијата која освоила 61 мандат во Собранието (има парламентарно мнозинство), или да го даде на партиите (коалицијата) која ќе обезбеди мнозинство, од 61 пратеник, за период од 10 дена.

На 9.01.2017 година Претседателот Иванов, мандатот го довери на победничката партија, ВМРО-ДПМНЕ, која има 51 пратеник во Собранието на РМ, без да биде обезбедено потребното уставно мнозинство за формирање на Влада. Во следните 20 дена, оваа партија, заедно со победникот од албанската етничка заедница, ДУИ, не успеа да поднесе програма и да го предложи составот на Владата, па на 29.01.2016 година, го врати мандатот на Претседателот на Републиката.

За сиот овој период, проникнаа крајно нејасни и нелогични толкувања на овој фамозен чл.90, а истовремено, истите тие толкувања и теории, практично навлегоа длабоко во јавното мислење, па како и за сите претходни прашања сврзани со проблемите опишани погоре, се доби впечаток дека „секој има право да мисли и секој став е вистински и важен, па оттука ништо и не е исклучиво – се е возможно, но ништо не е веројатно.
Одредена професорска фела, застана позади идејата дека доделувањето на мандатот за формирање на Влада, од страна на Претседателот на Републиката, треба да припадне на партијата која што е победничка и освоила најмногу мандати на последните, одржани, парламентарни избори. Тие ценат, дека уставот по тоа прашање е јасен и недвосмислен, па бидејќи во чл.90 ст.1 од Уставот стои, „мнозинство во Собранието“, се мисли на фактот: „..дека мандатарот доаѓа од партијата, односно партиите што имаат мнозинство пратеници во Собранието. Мандатарот доаѓа од победничката партија на изборите. Тоа е основата врз која е заснован целиот македонски уставен систем ...( http://kurir.mk/makedonija/vesti/karakamisheva-jovanovska-ako-ivanov-go-dade-mandatot-na-nepobednichka-partija-ustavniot-sud-ke-ima-obvrska-da-ja-ponishti-protivustavnata-odluka/ )“ , односно, дека самиот Устав во чл.90 ст.1 „асоцирал“ на победникот (http://tvnova.mk/vesti/makedonija/karakamisheva-vo-ustavot-stoi-deka-mandatot-go-dobiva-partijata-so-mnozinstvo-pratenici-vo-sobranieto/ ). Истовремено, Претседателот, и покрај тоа што „победничката партија“ не успеала во со Устав предвидениот рок да состави Влада, тој може, на истата партија, бидејќи е победничка, да и го даде мандатот за повторно да состави Влада, но мандатот да го даде на друга личност од таа партија. Секое друго решение, би било кршење на Уставот (http://vecer.mk/makedonija/prof-savo-klimovski ). Дополнително, таквата одлука, во случај да се повтори 1992 година, каде што тогашниот Претседател Глигоров го доверил мандатот на т.н. второпласирана партија, Уставниот суд на РМ ќе има обврска да ја поништи противуставната одлука за давање мандат на некоја друга партија, а не на победничката, како и да ја поништи евентуалната постапка за избор на влада заснована врз противуставната одлука за назначување на мандатар.




Но, „контроверзниот“ член 90 востановува чудна практика на толкување, така и „контроверзната“ одлука на Уставниот суд У.бр.184/1992-0-0 од 04.09.1992 година, востановува една сосема друга „практика“.

Веднаш по паѓањето на „експертската влада“ на 17 август 1992 година, на 4 септември 1992 година, беше избрана нова влада на чело со Бранко Црвенковски, претседател на СДСМ. Кон крајот на декември 1990 година, биле вршени широки разговори за постигнување на договор за конституирање на новата повеќе партиска власт. Се вршеле договарања, околу тоа кому да му припаднат местата за Претседател на Републиката, Претседател на Собрание, Претседател на претседателството (функција на потпретседател на Републиката) како и формирање на Влада. За да се избере Влада, морало да се избере Претседател на државата, а претседателот го бирало Собранието. По подолги и тешки разговори, а истовремено и неколку неуспешни гласања во Собранието, бил избран Киро Глигоров за Претседател на државата, додека за Потпретседател на Претседателот на Републиката бил избран Љупчо Георгиевски. Како и за Претседателот на Републиката, изборот на Влада бил исклучително тежок. Андов, во својата „Драматичната 1991“ се присеќава, па ќе забележи дека консултациите меѓу партиите кои освоиле мандати во првите повеќепартиски избори во Социјалистичка Република Македонија, завршиле со политички договор, со кој во пакет бил обезбеден и изборот за Претседател на Републиката, па според тоа, кандидатот за Претседател на Владата, што претседателот Глигоров требало да го предложи на Собранието, требало да го утврди ВМРО – ДПМНЕ, а тој, Глигоров, не може наместо партиите сам да ја одбира личноста за кандидат за Премиер.
Овде треба да се има в предвид дека се уште не е ниту предложен, ниту изготвен, ниту донесен Уставот на Република Македонија, па според тоа, во тој уставно – правен вакуум на изготвување на документите за независност, Уставните „практики“ од она што треба да произлезат од крајот на ноември 1991 година, воопшто и не постоеле.
Така, со поднесената оставка на експертската Влада од 1991 година, претседателот на РМ, Глигоров, се повикал на погоре споменатиот чл.90 за формирање на Влада, па го дал мандатот за формирање на влада на партијата СДСМ, која имала 31 пратеник во Собранието, и немала доволно мнозинство во Собранието, за да може го добие мандатот за состав на Влада. Истовремено, партијата која имала најголем број на пратеници во тогашниот пратенички состав, 38 пратеници, а тоа е партијата ВМРО-ДПМНЕ, исто така немала доволен број на пратеници за да има мнозинство во Собранието, за да го добие мандатот. Од тие причини, најпрво на 31 август, а потоа и на 04 септември 1992 година, Уставниот суд се признел по ова прашање. 

На 31 август, по поднесената иницијатива од пратеникот Драги Арсов, од пратеничката група на ВМРО – ДПМНЕ, Уставниот суд со Решение У.бр.179/1992-0-0 ја отфрлил како неоснована. Со иницијативата се барало од Уставниот суд да се даде мислење, во смисла на одредбите на Уставот на РМ, „дали според соодветните одредби од Уставот на Република Македонија е можно мандатор за состав на Владата на Република Македонија да биде повторно определен кандидат од истата политичка партија ако претходно определениот мандатор од таа партија го вратил мандатот “. Со оглед да според чл.110 од Уставот на РМ, Уставниот суд на Република Македонија го толкува Уставот односно смислата на конкретни уставни одредби при одлучувањето по прашањата наведени во означената уставна одредба, а не и надвор од тие прашања, во смисла на тоа да даде мислење за одделни уставни одредби.
На 04 септември пак, Уставниот суд со решение У.бр.184/1992-0-0, ја отфрла иницијативата поднесена од пратеничката група на ВМРО-ДПМНЕ, преку која се барало да се оцени уставноста на дејствието односно актот бр.08-1596 од 16 август 1992 година на Претседателот на Република Македонија со кој за мандатор за состав на Владата на Република Македонија се определува Бранко Црвенковски-пратеник во Собранието на Република Македонија, односно дека затоа што Претседателот на Република Македонија за мандатор определил кандидат од иста политичка партија која го искористила правото во уставно пропишаниот рок да предложи мандатор за состав на Владата. Со други зборови, ВМРО-ДПМНЕ го оспорувало давањето на мандатот, како акт на Претседателот на Републиката.
Уставниот суд, во цитираното решение, се изјаснува дека според чл.90 ст.1 од Уставот на РМ, станува збор за дејствие, односно акт, на Претседателот на Републиката, а не општ акт, ниту пак пропис, кој во смисла на чл.110 од Уставот на РМ, па да може да за истото да се расправа. Следствено на тоа, не може ниту да се поведе постапка за утврдување одговорност на Претседателот на Републиката во смисла на чл.110 ст.1 ал.6, односно чл.87 од Уставот на РМ. Значи, Уставниот суд оценил дека функцијата на Претседателот на Републиката, во процесот на определување и избирање на мандатар за Влада, кое е дел од процесот на конституирање на законодавната и извршната власт, во време по завршување на изборниот процес, е функција на дејствие на доверување. Самото дејствие на доверување е израз на лична доверба, лично согледување, процена, на Шефот на државата, за тоа кој може да формира Влада. Овде не станува збор за некакво барање од негова страна, ниту пак дали тоа ќе го направи за прво рангирана партија, второ рангирана, па дека истото се бара од негова страна, ниту пак дека тој тоа тој го бара по својата функција пропишана според Устав. Тој едноставно има дејствие на доверување на мандат на оние политички партии (коалиција) или политичка партија, која има мнозинство во Собранието. Тоа едновремено значи и дека доколку партијата нема мнозинство во Собранието, во рок од 10 дена треба да го обезбеди, но во рамките на Собранието, како еден процес на обезбедување, за да биде добиена довербата за да може мандатот да се довери.  

И тие одлуки од 1992 година, Уставниот суд веќе се произнел, тие одлуки се конечни и не може по нив повторно да се расправа. Од аспект пак на Уставноправната теорија и практика, тие претставуваат извор на Уставното право на Република Македонија.



Но во сето ова образложување и хронолошко наведување на настаните во кои провејуваат проблематиките на „практиката“ и „толкувањето“, се чини дека токму тие две нешта се рана во нашава расправа.