Lex est quod populus jubet atque constituit

Thursday, September 27, 2018

Неуспехот на историјата и последниот Џедај - 4/4


Дел четврти – рекапитулација: Како понатаму?

Има една критична сцена во Последниот Џедај која ни е претставена од три различни перспективи.

Лук Скајвокер лаже за она што се случило, помеѓу него и Кајло Рен (тогаш Бен Соло). Верзијата на Кајло Рен за настаните, и третата ситуација, тоа е што ние претпоставуваме што навистина се случило – нашиот аспект на вистината како гледач.

Овие ликови не можат да се согласат на основните факти за тоа што навистина се случило. Постои сличен проблем и помеѓу луѓето кои го гледале овој филм, се согласуваат со него, и оние кои го гледале, но не се согласуваат како да гледале два различни филма, па оттаму и го мразат. И навистина е чудно како уметноста го предизвикува тоа чувство. 

Различна перцепција


На иста линија на чувства, вокабулар и интерпретација се и таборите во Македонија и Грција по однос на Конечната спогодба.

Како детерминираме за нешто дека е добро извршено; изведено? Како гледачите формираат мислење за конкретно дело (филм)? Како избираат што да вреднуваат и приоретизираат, и кога ги прават таквите избори?

Американскиот професор по литература и теории, Стенли Фиш, од Универзитетот во Илиноис-Чикаго, во својот текст „Интерпретирајќи го вериорумот“ од 1976 воведува една теорија, т.н. „Теорија за одговор на читачот“. Според неа, ние не можеме да бидеме сигурни во целост за тоа што одреден текст навистина зборува, затоа што се што рационално го обмислуваме, е резултат на нашите самостојни интерпретации. Меѓутоа, најголема критика против оваа теорија е дека ако велиме дека секоја една персона, човек, која чита одреден текст е валидна, тогаш е невозможно да се има било каква расправа не само за уметност, туку и за било што. 
На пример, ние можеме да кажеме дека Илијадата на Хомер е еп за човековата анксиозност предизвикана од инвазија на некоја измислена вонземна цивилизација, или што и да ни се гледа произволно логично. Затоа што, според оваа теорија, што и да извлечеш од текстот, сликата или филмот, тоа е текстот, сликата или филмот. Луѓето обично немаат целосно уникатно индивидуално читање на одреден текст. Ние често запаѓаме во табори со други луѓе кои што дошле до сличниот заклучок.
Меѓутоа, прашањето е како тие дошле до таквиот заклучок? И како тој заклучок може да биде споредлив со оној на другите? 

Да речеме дека таа група која што се поистоветува со одредено мислење, се нарекува интерпретативна група. Таа група, под претпоставка, е предодредена да дојде до истите заклучоци како и други, за одреден текст, употребувајќи ги сличните аналитички методи за да го проанализира и изгради став. Меѓутоа, таа т.н. предодреденост мора да има одредена основа. Основата лежи во навиките, културата, средината на живеење и слично. Така, она што оваа теорија го нарекува „предодреденост“, всушност е една емулзија на особини, кои ја градат структурата на личноста, па како таква, нејзе и е многу полесно да најде содружник и соговорник во другиот по иста тема. 

Фан групите во универзумот на Војна на Ѕвездите е многу силна инерпретативна заедница со екстремни и специфични пропишани критериуми за тоа што значи добар филм и, најважно, што навистина значи „добар филм Војна на Ѕвездите“. Па ако се погледне Последниот Џедај низ призма на овие критериуми, тогаш овој филм има извршено непростлив грев – непочитување и недостоинствен однос спрема името на франшизата „Star Wars“. А во суштина она за што навистина се противат е фактот, како што велат тие овој филм го заеба јадрото на фантазијата во Star Wars.
Така, кога Лук Скајвокер вели:„Што си мислиш? Дека ќе излезам со ласерскиот меч и ќе се соочам целиот Прв Ред?“; на тоа, добар дел од фан групите велат „ДА! Тоа е она што навистина го сакаме! Тоа е единствената причина заради која го гледаме филмот овде!

Според тоа, онаа сцена каде што Лук и Бен, па во извесна смисла и Реј, како непосреден слушател на верзиите од приказната „што се случило меѓу нив?“, не го одразува она релативизирачкото – се согласуваме дека не се согласуваме, туку, ја објаснува причината зошто Лук пристапил кон својата верзија од приказната како што пристапил, а и Бен исто така. И обајцата своите емоции, стравови, желби и гнев го изразиле во еден критичен момент каде што нивните две волји се судриле до толкав степен каде што конфликтот бил неизбежен. Од тие причини, на крај, под притисок на младата Реј, Лук ја кажува комплетната вистина, а со тоа се демистифицира себе како лик, односно и слабостите на Бен во понатамошниот дел од филмот. 

Ова, последното, е клучно за разбирање на сите засегнати страни при суштинска анализа на ефектите предизвикани од историскиот контекст на Спорот за името, и Конечната спогодба како негова консеквенца.

Но до тој моментум, има уште една сцена од филмот, која што ќе не доближи до самиот крај на нашата подолга расправа. Токму тој моментум е јадрото на ликот на Лук Скајвокер во последниот филм.

Дознавање

***
Како изнаоѓаме храброст да се бориме кога се што сме постигнале ни стои пред укинување? Во филмот, како што Галаксијата повторно потпаднала под сенката на Темната страна, така и тој, Лук, потпаднал под искушението да стори зло – да го убие својот внук, Бен Соло.
Овие нешта се циклични во универзумот на Војна на Ѕвездите. Секогаш кога играта е наместена, Лук сака надвор од неа, и тоа многу пати до сега овие филмови го покажале. И на крај, во овој филм, тој повторно се враќа, па со тој чин ја надминува единствената сила во галаксијата што не успеал да ја освои, неговите стравови, вина и анксиозност – себе си.

Во последниот филм не може ниту да се замисли подобра сцена од онаа каде што тој, незнаејќи гледачот дека е во форма на проекција, минува низ темната пештера, газејќи по оган и излегувајќи пред бистрината и светлината на денот, да се соочи со грешките од своето минато. 

Во оригиналната трилогија, има една сцена која што ја забетонира фиксацијата на една цела генерација следачи на оваа франшиза кон ликот на Лук Скајвокер. Тоа е онаа со зајдисонцето на планетата Татуин. 

Смрт


Кинематографски речено, ние во таа сцена гледаме преку кадар од лево кон десно, што во тој јазик ја претставува идејата за гледајќи напред, кон иднината. Лук во таа сцена гледа смрт. Тој ни ја претставува запуштената и празна планета, каде ништо не може да расте, освен Лук, кој само што осознал дека е закрчен на истата уште една година. Тој го гледа зајдисонцето. Она што е останато барем мала светлина надеж која тој ја има за светлата иднина, полека си заминува. Тоа е брилијантен и трогателен мал момент, преку кој митосот на Војна на Ѕвездите, Последниот Џедај го наследува, за да создаде моментум со подеднаква силина.

Раѓање


Тој сега е на врв од планина, сценографија и пејсаж симболични за просветленост, кои се во контраст со неговата поранешна невиност. Неговиот поглед во кадарот е од десно кон лево, гледајќи назад кон значењето на неговиот живот. Што точно гледа сега? Повторно раѓање. Во еден момент, она што би требало да претставува еден вид на халуцинација, тој ги гледа двете сонца од Татуин, неговата планета, навраќајки се кон тоа сеќавање од минатото, но наместо тие да заоѓаат, сега тие изгреваат. И во тој момент, Лук наоѓа мир и причина, преку која во филмот, помеѓу другото, се изразува повторното раѓање на Бунтовништвото. И во тие неколку сцени, не тој лично, туку сликата за него, фактот дека тој е жива легенда, целнтралното олицетворение на приказната за Војна на Ѕвездите, што го сопира злото кое галопира.

Со ова, филмот ги негира и поместува сите наши очекувања за добивање катарза од насилство во моментот кога ние мислиме дека посакуваме задоволство од истото, а во суштина тоа не ни треба. 

Соочување


Од тие причини, минатото, историјата, барем онака како што до сега го претставивме, нужно мора симболички да умре. Сеќавањето за истото е само механизам преку кој мора и треба да се преброди таа траума која што ги натрупала проблемите настанати од истото. Репродукцијата на (не)интерпретација на минатите искуства, кои сме ги отфрлиле како ѓубре, односно емотивна реинтерпретација на истите, не носи ништо друго освен неуспех.

Тој неуспех не следи уште од 1991 година. Време е да погледнеме во очи на тој неуспех, да го признаеме како таков – дека 27 години истиот е граден, и надминувајќи ја траумата што истиот ја предизвикал, да се отпочне нова нарација за новите генерации необременети со трауми од минатото.


Од тука извира политичката сила и латјмотивот на Конечната спогодба од Нивици/Pserades, во Преспа, потпишана на 17 јуни 2018 година.



„...Остави го минатото да умре. Убиј го, ако треба. Тоа е единствениот начин за да постанеш она што треба да бидеш.“
Kylo Ren, Star Wars – Episode VIII: The Last Jedi

Неуспехот на историјата и последниот Џедај - 3/4

Дел трети – Разврска: Соочување со траумата

Што тогаш содржи договорот? Кои се заблудите во однос на него? Кои се заблудите во однос на постапката?

Овде, сосема директно ќе ги одговориме сите овие прашања, без дополнителни и непотребни опширни објаснувања. Ќе се осврнеме само кон одредени поенти во спогодбата, кои сметаме дека се клучни за објаснување на сиот процес. Истовремено, ќе покажеме дека токму карактерот на спогодбата, односно нејзината структура и интегрален текст се извор на правото, но и дека како извор на правото, таа создава ново право, што е уште позначајно. Токму овие поенти не би биле можен ако не се погледне Преамбулата на спогодбата. Од нејзе извира спогодбата, таа е духот на спогодбата.

За почеток, како појдовна точка ќе го земеме следниот факт, кој се надевам дека ќе помогне во разобличување и соочување со траумата. 

Потпишувањето на Конечната спогодба со Република Грција, меѓу другото, содржи и една интересна симболика. Десет години пред да биде потпишана оваа Конечна спогодба, од 17 јуни 2018 година во Нивици/Псерадес, Преспа, во 2008 година беше за прв пат издадена книга со наслов „Спорот за името: Грција и Македонија“. Таа книга беше составена и предвидена како една хронологија од страна на група студенти од Правниот факултет „Јустинијан Први“ во Скопје. Во неа хронолошки, Спорот беше разгледуван од историски, културолошки, политички, економски и правен аспект. Беа собрани низа документи, разговори и беа пишани низа есеи. Првото издание, на македонски јазик беше објавено 2008 година, непосредно по фамозниот самит на НАТО во Букурешт, во издание на ЈП „Службен весник“. Рецензенти на истата беа Проф.Д-р Светомир Шкариќ, Димитар Апасиев, сега Асс.Д-р, и Владимир Патчев, сега дипломиран правник.

Мантри


Книгата доживеа и второ, англиско издание, во 2009 година. Бидејќи во првото издание недостасуваше епилог, како вид на обраќање – став на рецензентите, во англиското издание тоа и се направи. Првичната верзија на епилогот беше едно структурно анализирање на се што беше постигнато и претставено во книгата, заложбите и целите, како и заложба преку определен метод, трансценд методот на Јохан Галтунг, да се пристапи кон решавање на спорот. По кусо разговарање за содржината на епилогот, на иницијатива на, сега Асс.Д-р Димитар Апасиев, на крајот од самиот епилог беше вметната и заложбата да се пристапи и кон референдумско изјаснување на граѓаните доколку се дојде до конечно решение. Сите тројца рецензенти се сложија на таквиот предлог.
Еве како конечно гласи тој пасус, преведен од англиски:
Ако послабата страна во спорот (македонската) е притисната од посилната сила (Грција, НАТО и ЕУ), трансформацијата на конфликтот треба исто така да ги вклучи и граѓаните во Република Македонија (државен референдум на национално ниво).

Трансформацијата треба да биде спроведена на демократски начин, не преку насилство, како што во суштина било случај и при спорот меѓу Мелијанците и Атињаните во текот на Пелопонеската војна.

Денес, еден од коавторите и редактори го занемарува овој заеднички став, па очигледно предност дава на опортунизмот, за сметка на практичност и прагматичност.

***

Спогодбата е составена од Преамбула, три дела и Завршни одредби. Таа содржи 20 члена. Целосниот назив гласи „Конечната спогодба за решавање на разликите опишани во резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на Привремената спогодба од 1995 година, и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните (Р.Грција и Р.Македонија)“.

Преамбулата се повикува на низа документи врз кои го гради текстот на Спогодбата. Во неа се користат зборови како: повикување, водење, придржување, нагласување, потврдување, целосно согласни, со желба, итн. Овие зборови и фрази, имаат за цел да појаснат процесот до кој е стигната Спогодбата, но истовремено и да ги појаснат и потврдат, најпрво заложбите на Спогодбата, а потоа и заштитните механизми и улога на истата.

Оттука, преамбулата има декларативен карактер.

Потпишување


Документи врз кои почива спогодбата се: Повелбата на Обединетите Нации, Завршниот докуент од Хелсинки од 1975 година,документот од Третата конференција на ООН за стандардизација на географските имиња од Атина 1977, Резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, Привремената спогодба од 1995 година, релевантните акти на Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) и вредностите и начелата на Советот на Европа. 

Првиот документ што за нас е важен, претставува Повелбата на Обединетите Нации. Нема да се задржуваме околу овој документ во целост, туку во контекст на она што самата Спогодба имплицира. Спогодбата, во својата преамбула, јасно укажува дека се придржува кон Повелбата, но особено на оние одредби кои се однесуваат на обврската на државите во нивните меѓународни односи да се воздржуваат од закана или употреба на сила против територијалниот интегритет или политичката независност на било која држава. Оваа констатација и став на спогодбата во преамбулата, особено е нотирано Делот 1 од Повлебата, каде што се опишани принципите и целите на ОН. Така, во чл.1 каде се објаснети целите, во ставот 2 стои дека:  една од целите на ООН е да одржува и воспоставува пријателски односи меѓу нациите базирани врз принципот на еднакви права и самоопределување на народите, и да преземе други мерки за зајакнување на универзалниот мир. Понатаму, во чл.2 ги објаснува принципите, па како прв принцип кој ја појаснува заложбата за делување на сите членови на ООН, е да им прецизира на сите членки дека Организацијата на обединети нации е организација базирана врз принципот на суверена еднаквост на сите нејзини членки. Ставот 3 пак појаснува дека сите земјји членки треба да ги решаваат своите спорови на начин кој што меѓународниот мир и безбедност, и правда, нема да бидат загрозени. 

Завршниот документ на ООН од Хелсинки 01 август 1975 година, го подвлекува, потврдува и гарантира правото на народите за самоопределување.
Што претставува тој т.н. принцип на самоопределување? Нема да навлегуваме овде во поширока историска анализа, туку само ќе го нотираме дека преку принципот на еднакви права и самоопределување на народите кој што е заштитен во Пивелбата, сите народи имаат право слободно да го определат, без надворешно влијание, нивниот политички статус и да го следат својот економски, социјален и културолошки развој, и дека секоја Држава има обврска да го почитува тоа право. Тоа, во потесна смисла значи слободен избор преку акт или изјава без надворешна принуда и определба на луѓето на одредена територијална единица за нивниот иден политички статус.

Ова е клучен принцип во модерното меѓународно право, кој како општо начело е сфатен кај сите како jus cogens правило, па преку природата на истото, кое е поврзано исклучиво со Обединетите нации, чиј што авторитет за интерпретирање на тоа право е нотиран и произлегува од Повелбата. Овој принцип, исто така го содржи и правото слободно да ја избере својата сувереност, под фер и еднакви можности. 
Делот осум од овој Завршен документ на ООН од Хелсинки го регулира тој принцип; на еднакви права и самоопределување на народите. Така, тој дел вели дека земјите кои го потпишуваат овој завршен договор ги обврзува да ги почитуваат еднаквите права на луѓето и нивните права на самоопределување, во согласност со целите и принципите на Повелбата на ООН како и со релевантните норми од меѓународното право, особено оние кои што се однесуваат на територијалниот интегритет на Државите. Така, сите народи имаат право, во потполна слобода, да го определат, кога и на кој начин сметаат, нивниот надворешен и внатрешен политички статус, без надворешно влијание, како и да го стремат својотполитички, економски, социјален и културолошки развој. Земјите членки, особено оние кои што се потписници на овој завршен документ, повторно го потврдуваат универзалното значење за ефективно изразување на овие права (самоопределување и еднакви права на народите) за развој на пријателски односи помеѓу себе и помеѓу сите Држави; тие исто така се присеќаваат и на важноста од елиминирање на секоја форма на прекршување на овој принцип.

Потписници на завршниот документ, покрај другите земји наведени во документот се и Република Грција, односно Социјалистичка Федеративна Република Југославија (СФРЈ). Како сукцесор од поранешна Југославија, и Република Македонија е потписник на овој завршен документ. 

Според Третата конференција на ОН за стандардизација на географските имиња, одржана во Атина 1977 година од 17 август до 7 септември, македонскиот јазик е признаен во графата на јазици од светот. Во делот од овој документ кој е насловен „Национална стандардизација: кирилските и римските пишани системи во Југославија (извештај презентиран од Југославија)“, стои детален графикон на видот на пишаните системи во Југославија, а меѓу нив, покрај пишаните знаци од кирилско писмо на српски јазик, стојат и оние од македонскиот јазик, насловени како „стандардно кирилско писмо на македонскиот јазик“. Понатаму во тој дел од документот, стои дека, слично како кај другите кирилски писма, овде, кирилската азбука употребена за српско-хрватскиот јазик, се состои од 30 знаци и 30 звуци, за разлика од Кирилската азбука која се употребува во македонскиот јазик, се состои од 31 знак и 31 звук (стр.143-146 од документот).

Во прилог на овој документ, даден е почетен извештај на делегацијата од Југославија (стр.66), стои дека Државата сака да го потврди својот договор со погледите искажани од страна на неколку земји на првата Конференција на ООН во Женева по прашањето за стандардизација на географските имиња, т.е. дека стандардизацијата спаѓа во компентенциите на Државата во која сите тие одлики се објаснети. Според тоа, интернационалната стандардизација може да биде базирана само на база на националната стандардизација. Според нивното гледиште, пролемите со стандардизацијата треба да бидат третирани соодветно кон општите принципи и права на нациите и националностите слободно да го употребуваат својот јазик, писмо и правопис. Правото за употреба на географските имиња на својот јазик, писмо и правопис, со тоа е интегрален, нераскилнив и неодделив аспект на социо-политичките и економските права на членовите на сите нации и националности. Тие понатаму дополнуваат, дека според Југословенскиот Устав, СФРЈ е федерална Држава која што е составена од шест социјалистички републики: Босна и Херцеговина, Црна Гора, Хрватска, Македонија, Словенија и Србија. Исто така во рамките на Србија постојат две автономни покраини: Косово и Војводина. Следствено, сите членови од нациите и националностите го имаат правото да го употребуваат својот јазик, писмо и правопис, без оглед на нивната застапеност и територија на која што живеат. Во рамките на територијата на Југославија, јазиците на сите нации и националности се еднакви, како што се и нивните писма и правопис. 

Хералдики од 19 век во 21 век


Што се однесува пак до резолуциите 817 и 845 од 1993 година донесени од Советот за безбедност, се однесуваат на приемот на Република Македонија под привременото име (референца) „Поранешна Југословенска Република Македонија“ (рез.817) и на изнаоѓање решение во разликите кои се настанати околу признавањето на Земјата, под нејзиното уставно име (рез.845). Во последната резолуција, Генереалниот Секретар на ООН, дури ги повикува странитеда ги продолжат нивните напори за доаѓање до брзо решение на преостанатите проблеми меѓу обете страни, а се тоа под негово покровителство. Како што може да се забележи, таквите напори продолжија, но во ниту еден случај не беа така брзи.

Благодарение на тие две резолуции, во 1995 година, на 13 септември, во ЊуЈорк, беше потпишана Привремената спогодба со која се приближуваат односите помеѓу двете земји засегнати со спорот. Најпрво, Првата страна ја признава Втората страна дека е суверена држава, под приремено име (референца) во ООН, а потоа, обете страни се согласни, во согласност со резолуцијата 845 од ООН, да продолжат со преговорите под покровителство на Генералниот Секретар на ООН, со цел да пристигнат до договор за разликите поврзани и опишани со таа резолуција и со резолуцијата од страна на Советот за Безбедност бр.817. Така, признавајќи ги разликите помеѓу нив, а особено кон чувствителноста на името на Втората страна (во ООН ПЈРМ), секоја од страните се обврзала да сите свои права бидат во согласност со спечифичните обврски кој ќе бидат преземени преку Привремената спогодба. Обврските се обострани, како на пример, една од нив е Првата страна да не ја попречува ниту пак да се меша во нормалната трговија и размена на Втората страна со трети страни. 
Значи, овој документ, практично е една појдовна рамка за да се дојде до некакво решение. Иако, како што може да се забележи од временска дистанца, таквото решение, многу долго се чекаше. Дури во 2011 година беше донесена и пресуда од страна на Меѓународниот суд на правдата во Хаг, во врска со Привремената спогодба, каде што беа воочени низа на прекршувања на истата од страна на Првата страна – Р.Грција. Добро е овде да се напомене, дека посочената Пресуда има декларативен карактер, па така не е обврзувачка да наметне право на однесување врз друга држава, во овој случај Р.Грција, при непочитување на одредби од одреден договор (Привремената спогодба). Ако внимателно се прочита, таа нема кондемнаторен карактер, туку, само ги констатира наводите во тужбеното барање, дека тие навистина се прекршени. 

И за крај, она што нам особено не интересира, се вредностите и начелата на Советот на Европа. Овде при тоа нема да говориме за сите нив, туку ќе се осврнеме на конкретна конвенција донесена од страна на Советот на Европа прифатена во Виена на 9 октомври 1993 година, а потпишана во Стразбур на 1 февруари 1995 година. Документот е влезен во сила на 1 февруари 1998 година. Таа Рамковна конвенција се однесува за заштита на националните малцинства.
Уште во Преамбулата на овој документ, се истакува свеста за значењето на заштитата на националните малцинства во однос на стабилноста, демократската безбедност и мирот во Европа. Истовремено, се потенцира решеноста на државите членки на Советот на Европа да го заштитат, во рамките на нивните соодветни територии, постоењето на националните малцинства (ставовите 5 и 6 од Преамбулата). Понатаму, истакната е и потребата од креирање на услови што ќе им овозможат на членовите на малцинствата да го изразуваат, зачувуваат и развиваат својот етнички, лингвистички и верски идентитет.

Ставот 12 на Преамбулата, пак го вели следното: „... да обезбеди ефикасна заштита на националните малцинства и на правата и слободите на лицата кои припаѓаат на тие малцинства во рамките на владеењето на правото, почитувајќи ги територијалниот интегритет и националниот суверенитет на државите.
Во делот први, исто така, член 3.1 од Рамковната конвенција, е пружено да секој припадник на национално малцинство има право слободно да избере да биде или да не биде третиран како таков, а никаква штета не смее да произлезе од таквиот избор или од вршењето на правата поврзани со тој избор.
Сегашниот министер за надворешни работи на РМ, господинот Никола Димитров, веќе има издадено едно опсежно дело кое се однесува на анализа на Рамковната Конвенција. За нас, овде, помеѓу другото, е мошне интересен фактот дека Рамковната Конвенција, преку чл.18.1, државите, договорни страни од Рамковната конвенција, се поттикнати да склучуваат билатерални и мултилатерални договори за заштита на националните малцинства.
Дополнително, како што нотира Димитров, во членот 18.2, страните се охрабрени и поттикнати да преземат мерки, каде што тоа е релевантно, за да поттикнат прекугранична соработка. Во неговата анализа, исто така, Димитров појаснува дека терминот „национално малцинство“ е мошне комплексен, и дека како своевидна синтагма/кованица, е многу честа мешаницата кога станува збор со зборот „етнички“ со „национално“. Но, понатаму во неговата расправа, тој вели дека терминот „национално“ е поврзан со државјанството како врска помеѓу одредена држава, како политичка заедница, и поединецот, припадник на таа држава. Затоа, тој кога расправа за заблудите при недостиг на дефиниции кај поимот „национално малцинство“, ќе се запраша, дали можеби тој член од тоа малцинство, има државјанство на одредена држава, па следствено, атрибутот „национално“, во контекст на малцинствата, имплицира исклучување на лциата што тоа го немаат (државјанство на државата во која живеат од заштитата што државата се обврзала да ја обезбеди во согласност со Рамковната конвенција; види стр.41)? Во поглед на дилемата околу тоа што претставува „етничко“ со „национално“, Димитров појаснува дека, цитирам: „Комитетот на владините експерти на Советот на Европа во 1973 година, ја интерпретира синтагмата национално малцинство сметајќи дека во оваа категорија се вклучени сите етнички, верски и лингвистички малцинства.“ Во Декларацијата на ОН за правата на лицата кои припаѓаат на национални или етнички, верски и лингвистички малцинства, атрибутот „национални“ е приклучен кон одредниците што ги појаснивме. Нив исто така се наведени и во членот 27 од Пактот за стабилност.

Димитров, на крај, заклучува, дека и покрај тоа што етничкото и националното се дијаметрално различни категории, сепак, Рамковната конвенција, во членот 5.1 не ги исклучува едно од друго. Тоа од причини што, истата сака да го избегне нејасниот и несигурниот момент кога станува збор за утврдување на различни јурисдикции во поглед на признавање на државјанство, односно заштита на малцинства (национални или етнички), доколку таквите немаат државјанство од домицилната држава. 

Овие документи, вака разгледани, се основата и духот на Конечната спогодба од 17 јуни 2018 година. 



***

Зошто овие документи се од особено значење?


Најпрво, тука е фактот што без нив не би можеле да го објасниме членот 1.3 точка в, од Спогодбата, каде што е гарантиран македонскиот јазик, и тоа констатирајќи го преку документот на ОН од Третата конференција во Атина од 1977 година. Понатаму, тука е конфликтниот член 7 каде уште во самиот став 1 се врши јасна дистинкција на она што значи поимот „Македонија“ односно „македонски“, и дека истите се однесуваат на различен историски контекст и културно наследство.
Имено, ако се земат во предвид сите документи погоре нотирани, особено оние основните, Повелбата на ООН и Завршниот документ, може да се заклучи дека проблемот не е придавката „Северна“ per se, туку самиот назив Македонија на одреден географски и територијален поим. Ако Повелбата на ООН, односно Завршниот документ од Хелсинки 1975 година, јасно го заштитува правото на самоопределување на народите, тогаш сосема е јасно дека признаениот факт дека поранешна Југославија како федерална држава, во која имала федерална единка „Македонија“, која што пак својата суверена волја ја изразила на 2 август 1944 година, по пат на самоопределување, а како самостојна, независна и суверена држава тоа право го изразила повторно на 8 септември 1991 година, тоа би значело дека името на државата е Македонија, сфатено во контекст на историските прилики и културното наследство кое произлегло од нив уште во далечната 1944 година. Само за потсетување, таа тенденција од 2 август 1944 година е всушност поттикната од Второто заседание на АВНОЈ во Јајце, на 29 ноември 1943 година, каде во ставот 2 од Одлуката е нотирано дека:
За да се оствари принципот на сувереноста на народите на Југославија, за да ја претставува Југославија вистинска татковина на сите свои народи и дека никогаш повеќе нема да стане доминион на која било хегемонистичка клика, Југославија ќе обезбеди полна рамноправност на Србите, Хрватите, Словенците, Македонците и Црногорците, односон на народите на Србија, Хрватска, Словенија, Македонија, Црна Гора и Босна и Херцеговина.“ Во ставот 3 од истоимената Одлука, се признава Иницијативниот одбор на Земското антифашистичко собрание на народното ослободување на Македонија. Со оваа Одлука, практично се дал пат за примена и демонстрација на принципот на самоопределување на 2 август 1944 година.

Св.Прохор Пчињски


Ова, како што всушност видовме погоре, има уште поголема тежина добиено со Третата конференција во Атина каде што е признаен македонскиот јазик преку делегацијата од Југославија. Во нивното образложение, погоре приложено,  јасно и недвосмислено го објаснува диверзивитетот на националностите во федерацијата, нивните јазични и суверени специфики, кои се признаени како рамноправни.

Оттука, кога пристапуваме кон анализа на овие, навидум, спорни членови, практично доаѓаме до заклучок дека историскот и културолошкиот контекст под кој се признава името Македонија за втората страна (Република Македонија) е токму тој, дека постои држава под име „Македонија“, северно од границите на првата страна, Република Грција. Таа држава има различен јазик, култура, етничка припадност (македонска) и етнички диверзивитет, од оној од првата страна – Р.Грција. Ова, особено може да се потврди повторно преку членот 1.3 точка г, каде стои дека „термините Македонија и македонски го имаат значењето дадено во членот 7 од оваа Спогодба.“ Тоа директно го објаснува контекстот за употребата на името Македонија како име на нашата Држава, на начин на кој што предмалку го објаснивме. 

Во таа смисла треба да се сфати и потенцирањето на принципите на Советот на Европа, особено на Рамковната конвенција, оти во смисла пак на Конечната спогодба, во ниту еден случај не се одрекува од она што претставува национално малцинство на обете страни од домицилните држави. Напротив, тоа дури и се поттикнува во Конечната спогодба особено преку членот 12 во делот за Политичка и општествена соработка. На таков начин и треба да се гледа идното бришење на членот 49 од нашиот Устав, каде ќе се избрише „грижата за националните малцинства во други држави“, бидејќи таквата грижа сега, со Спогодбата, се препушта во доменот на меѓународното право. 

Според тоа, ако вака се погледне Конечната спогодба, бесмислени се сите оние тврдења дека нејзиното потпишување е противуставно и противзаконско, односно дека самата спогодба го рушела Уставот и уставниот поредок. 

Конечната спогодба, извира од Повелбата на Обединетите нации, од нејзините цели и принципи, од Завршниот документ, од резолуциите 817 и 845 на Советот за безбедност, односно од Привремената спогодба од 1995 година. Правото, кое што е jus cogens, и кое што произлегува од овие документи е над Уставот на Република Македонија и Уставот на Република Грција. Правно нерационално и невозможно е да се гледа Уставот и правото во една држава во светот, над меѓународното право, кое патем речено преку обврски од споменатите резолуции, е веќе прифатено, и веќе влезено во правниот поредок во Република Македонија и Република Грција. 
Постојат две причини за ова тврдење. Првата причина се одлуките на Уставниот суд на РМ од 1995, 1996 и 2008 година по однос на Привремената спогодба, и втората причина е Пресудата на Меѓународниот суд на правдата од 2011 година. Во сите три решенија од Уставниот суд на РМ е наведено дека „Споредчлен 118 од Уставот меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.Судот сметал дека оценката за согласноста на меѓу-народен договор со Уставот ја врши Собранието на Република Македонија во постапката на ратификацијата на меѓународниот договор, кој после негово ратификување станува дел на внатрешниот правен поредок, а со тоа и директно извршлив. Уставниот суд тука потврдува нема мандат да се вклучува во такви прашања, како прво, и дека еднаш ратификуван договор во Собранието, тој веќе влегува во правниот поредок на Државата. 
Што се однесува до Пресудата од 2011, како што стои во неа, таа само утврдува дека Тужената страна (Р.Грција) ја прекршила спогодбата, но дека и покрај тоа став е на Судот, дека не е неопходно да се нареди на Тужената страна да се воздржи од секакво идно однесување од прекршување на Времената спогодба. Тоа е така, бидејќи, како што вели Судот:„...како општо правило Судот нема причина да претпостави дека државата чија постапка или однесување Судот ги прогласил за незаконски, ќе ја повтори таа постапка или однесување во иднина, бидејќи мора да се претпостави дека постои добра волја кај таа држава...“, како што стои во пресудата, (види дополнително Пловни и сродниправа (Костарика против Никарагва), Пресуда, Извештаина МСП 2009 година, стр. 267, став 150).

Значи, таа само потврдува на кој начин функционира меѓународното право, и дека, видно од Привремената спогодба, односно од резолуциите 817 и 845, Државите се обврзани, на добра волја, меѓу себе, а со посредство на ООН, да ги решаваат споровите помеѓу себе. 

Референдум 1991



Од сите овие причини, наведени погоре, Конечната Спогодба од 17 јуни 2018 година, ја влече својата правна сила и ги испишува одредбите кои значат решавање на долгогодишниот спор помеѓу двете држави. Тоа право, востановено и создадено во Конечната Спогодба, претставува jus cogens право, а начелото erga omnes, во смисла на Договорот, не важи исклучиво за примена на новото име кај Втората страна, туку тоа е обврска и на двете страни да се придржуваат кон она што е предвидено во Спогодбата. Впрочем, pacta sunt servanda (договорите мора да се почитуваат).

Wednesday, September 26, 2018

Неуспехот на историјата и последниот Џедај - 2/4


Дел втор - Конфликт: Договор кој им пркоси на очекувањата
Во самиот финиш на сеуште неизвесниот целосен исход од исполнувањето на обврските предвидени во „Конечната спогодба за решавање на разликите опишани во резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на Привремената спогодба од 1995 година, и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните (Р.Грција и Р.Македонија)“, постојано се провлекува еден многу очигледен факт за односот кон овој проблем.
За што станува збор.
Политичката валидација на внатрешната рационален и емотивен набој на индивидуите vis-a-vis колективните чинители е со прилично варијабилна амплитуда. Од една страна, овие чинители (засегнатите страни од обете страни – нивните граѓани и политички структури) посакуваат решение на овој децениски проблем; секако, решение кое кај секоја од страните е посакувано и неотстапливо. Но од друга страна пак, во моментот кога се пристапи кон решавање на овој проблем, за периодот од изминатава една година, до моментот кога се потпиша Конечната спогодба, ова чувство кај внатрешните чинители од обете страни едноставно го помести рационалното и емотивното тежиште. Таа статус-кво ситуација каде што секој е забарикадиран во своите позиции и која траеше дваесетина години, ја растури илузијата на „времето како имагинарен неплатен работник“. И сосема разбирлива е оваа теза, ако се земе во предвид фактот дека реалноста е таа која што постојано тропаше позади вратите дека решението е можно исклучиво преку преговарање и во рамките на механизмите на ООН, и никако поинаку, наместо на сметка на безвременските и бесмислени надмудрувачки рововски битки. 



Овде дека нема премногу да се задржуваме на правните логики околу Спогодбата. На нив ќе се на кратко подоцна. Како е дојдена до неа, реперкусиите, и слични други правни пикантерии, во овој момент тие и немаат толкава тежина. Немаат тежина бидејќи, како што ќе видиме, заменувањето на употребната вредност на правото како апстракт, наместо како вешта алатка, само допринесе до манипулативен трошок, кој во овие неизвесни моменти само натежнува  во кантарот на ненадоместлива штета и баналност во самата ситуација.
Има неколку правни конфронтации кои го сочинија дискурсот околу прашањето „ЗА Конечната спогодба или НЕ“. Најпрво тоа е прашањето на издржаноста на неговото потпишување, и издржаноста на самата Конечна спогодба во целина. Потоа, тука се прашањата околу промената на називот на државата „Република Македонија“, идентитетските и националните прашања, обврските околу двете страни во смисла на пристапните и претпристапните преговори со меѓународните организации, измените во Уставот на Република Македонија, прашањето за Референдумско изјаснување околу Конечната спогодба и сл.
На нив, како што рековме, ќе се осврнеме подоцна. 

Меѓутоа, постои нешто далеку по суштинско околу динамиката на овие прашања и дилеми. Тоа „суштинско“ најдобро го опфаќа следното прашање, Дали Конечната спогодба e субверзивна во однос на очекувањата од граѓаните, односно, дали истата го делегитимира или легитимира неуспехот за Спогодба за целиот изминат 23 годишен период, како политички фактор за разбирање на суштината на Спорот и Спогодбата, произлезена од Спорот?

Прашањето навистина изгледа комплексно, меѓутоа, ќе се обидеме низ неколку редови истото да го одговориме, а потоа и врз основ на дадените одговори, да пристапиме кон правна разврска на оваа децениска тегоба. 

Како почеток на оваа куса елаборација, како основа ќе го земеме следниов факт, а тоа е децениската демонстрација на „мажественост“ при одмерување на силите во овој Спор. Мажественоста се демонстрира како политичка алатка, која неретко и прераснува во најглавно оружје за приложување на аргументи. Овој вид на политичка демонстрација (маженственост) навлегува во порите на секоја сфера на размислување, па често аргументацијата се сведува на едно типично повторливо инуендо. Таквите инсинуации, сугестибилни рефлексии и манифестации, импликации, или ако сакате, алузии, се изедначуваат со практиката на „аргументација со факти“, па често произволните идеи се сведени на сериозна филозофска расправа, која пак во најголем број од случаите е бесцелна. Е оној мал дел, во суштина, е оној што предизвикува најголема штета при аргументирање, па често слушателот, гледателот, бива лесно впуштен во непосакувана приказна.

Оваа практика е сржта на неподобноста на очекувањата, односно проблемот со „неуспехот“ како состојба. 

Да објасниме што подразбираме под сево ова што го наведовме погоре.

Најнапред, ова филмско парче сепак не е пефректно кинематографско дело. Но, кога веќе зборуваме за судир на приказните, односно за она што се очекува, а се посакува, тогаш за овој филм конкретно, може да се забележи дека се изразува едно чувство на лично разочарување, предавство и непочитување. Тоа особено е изразено како вид на опсесивен надзор врз женските ликови во овој филм.

Најекстремната форма на овој т.н. опсесивен надзор, се поплаките и негодувањата на фановите, е тенденцијата да се развива (и веќе се развива) во диви и луди теории на заговор за тоа како Дизни Корпорацијата сака да протурка агенда на исфорсиран диверзитет, или феминистичка пропаганда. Меѓутоа, во суштина она што е заедничко за сите овие параноични изблици е изразениот говор за нивната основана вознемиреност/анксиозност. Таа анскиозност е вкоренета во длабоко посеаните несигурност во сопствената машкост, карактер и копнежи.

Во нашиот филм, кој што до сега го елабориравме, таквата практика е многу пластично објаснета.
Имено, на ниту еден филм до сега не е забележано толкаво оттргнување од очекувањата на публиката кога се однесува на начинот на кој што овој филм се справува со три најважни ликови од истиот. Тоа се ликовите на пилотот По Дамерон, дефетистот – стормтрупер Фин, и култниот Џедај мајстор Лук Скајвокер.Сите тие се така поставени за да се вклопат совршено во приказната за веќе видени архетипи на мажи во акционо авантуристичка тематика на филмови.
Ниту еден од нив не ги носи очекувањата кои се барани од публиката. Ниту на По Дамерон како супериорен пилот му е дозволено да ја демонстрира својата деструктивна моќ како пилот, ниту Фин бива „револуционер“ како што навистина се претставува, а дури ни Лук Скајвокер е семоќен Џедај кој се справува со неправдите во Галаксијата со еден потег.


Ништо од тоа не се случува.

Борба


Во акционите-авантуристички филмови, машките ликови кои се носители на главна улога, се очекува да бидат одлучни, праведни, респектибилни, и да преземат иницијатива во најголемиот број на ситуации. Од мажите се очекува да постигнат успех така што прогресивно ќе постанат се помоќни како што приказната се развива. Ова очекување е дел од долгата традиција на Холивуд, формула која е толку вгнездена во масовните медоуми, така што голем број на гледачи (фанови) агресивно се повикани да ја гледаат и бараат истата таа верзија на мажественост да биде репродуцирана на големото платно. Но како што Последниот Џедај ја развива својата приказна уште од самиот почеток, станува јасно дека таа нарација нема апсолутно никаква намера да се погрижи таа Холивудска практика да продолжи. Сите три херои кои ги споменавме, се презентирани како ранливи токму во нивните најдлабоки и исконски неуспеси. Секој од нив ја демонстрира сопствената карактерна маана и неадекватност.
Меѓутоа, херои со маани не се до толку необична појава во спекулативната фикција. Всушност, неуспехот, и учењето истиот да се надмине, е стандарден рецепт за структурирање на основата на одреден филмски лик. Но интересен е забележителниот факт што во Последниот Џедај со овие ликови не се случува преку истоветни машки ликови, туку нашите херои се предизвикани во нивните неуспеси од женски ликови.

Да видиме малку подлабоко зошто токму женскиот лик игра важна улога овде, во осознавање на неуспехот и соочување со истиот. 

Проблемот овде е што се соочуваме со наратив кој имплицира, а подоцна и диктира последици. Публиката очекува добрите момчиња, на пример, како По Дамерон, да ја срушат одеднаш смртоносната машинерија на непријателот во една голема огнена топка, и сиот тој успех да биде прикажан како спектакл на невидено задоволство предизвикано од неверојатни и невозможни експлозии во вселената. Меѓутоа, наместо овековечувањето на славната и очекувана победа, таквото чувство на задоволство ни е одземено. Таа внатрешна условена и наметната желба за повторлива фантазија одеднаш ни е одземена, па наместо По да биде пречекан на фанфари, соочен е со тага, прекор, а ние со авто-рефлексија на тие емоции. Оние шамари од принцезата Леа, не се наменети за По исклучиво, туку се наменети пред се за публиката, како едно освестување. Вредно е овде да се каже дека уништувањето на огромниот вселенски ласер на фашистичката машинерија на Првиот Ред не се смета баш за морално погрешно, туку само се ставени овде на кантар тактичките и човечки вредности кои мора да се платат по цена на толкавото бесмислено насилство. Приказната за По Дамерон е онаа на арогантен, тврдоглав, „никогаш не ми кажувај за шансите“ стил на херој кој постојано е опоменуван за неговото однесување, иако тоа воопшто него ни манифестира дека го засега, се додека не научи да ги слуша луѓето околу себе, во овој случај, жените на повисока позиција од него. 

Кај Фин на пример, ситуацијата е нешто поразлична. Роуз не е на некоја видна политичка позиција како што се Леа или Холдо, но затоа таа ги артикулира политичките и морални причини зошто отпорот е неопходен, па преку тоа таа го инспирира Фин да постане бунтовник. Тоа, од денешна гледна точка, е особено силна причина зошто овој лик ги извртува очекувањата кај стандардните фанови на оваа франшиза. Голем дел од овие луѓе ја сметаат Роуз за отровен дел во новиот филм, која ја загадила целата франшиза. Истите, не можат да се соочат со фактот што лик како оној на Роуз, е произлезен од средина каква што всушност се тие, и кој што е жена, и како таква го издигнува главниот носечки лик, каков што е Фин. Дополнителен гнев е тоа што таа го прекинува Фин во својот налудничав обид за уништување на Првиот Ред на крајот од филмот, како израз на херојска и витешка саможртва.

Херојската и витешка саможртва е исто така дел од долгата традиција на масовните медиуми, во кои смртта е ставена во една рамка како начин преку кој, најчесто, машките ликови ја демонстрираат својата храброст, своите убедувања, нивната љубов, па дури и нивната машкост. Фимовите имаат тенденција да ја романтизираат сликата на мажите кои умираат во оганот на славата, а жените, исто така, како гледачки, па се навикнати да посакуваат такви мажи – кои што преку трансфер на сликата за машкост и омнипотентност, ќе ја демонстрираат својата визија за морал, етика и правничност. Тоа е така дури и кога саможртвата е бесмислена, неефикасна и непотребна. Ова чувство, дека смртта, односно насилната смрт поточно, е искупителна, ретрибутивна и реститутивна за мажите, е толку длабоко вкоренета во филмската индустрија и масовните медиуми така што сосема е јасно зошто разлутените фанови се непопустливи. Тие се непопустливи во фактот дека непотребниот и бесмислен камиказе напад на Фин во суштина би бил успешен и е потребен, без оглед на тоа што филмот во суштина им го предочува и кажува сосема спротивното. Гневноста лежи во нивното гледиште дека на главниот херој му е одземена шансата за демонстрирање мачеништво.

Најнакрај, кога Реј најпосле го среќава својот херој, легендарниот Џедај витез не е тоа што таа очекувала. Лук Скајвокер постанал циничен стар пустиник. Човек, кој е толку обземен со страв и вина, што буквално го свртел грбот на отпорот и се затворил себе си од Силата. Ова, како и се друго споменато погоре, доаѓа како шок на пошироката публика, која веќе однапред има одредени предубедувања за тоа што би требало да се случи и како тие тоа го посакуваат. Како и Реј во филмот, фановите од Војна на Ѕвездите, очекуваат Лук да се појави како триумфално омнипотентно тепачиште и чудотворец, оној што тие го помнат, или барем оној што погрешно го помнат од оригиналната трилогија. Проблемот е што Лук никогаш не бил претставен како голем Џедај воин. Кога Лук во „Последниот Џедај“ вели: „Што си мислиш, дека јас ќе излезам со мојот ласерски меч и сам ќе се соочам со целиот Прв Ред?!“, овие зборови се реакција на нејзините претпоставки. Но овие зборови можат и да се прочитаат и како одговор на очекувањата на обожавателите. Всушност тоа е и обраќање кон нив. Претпоставено е дека хероите во Холивуд, особено мажите, ќе постанат експоненционално помоќни со текот на времето. Очекувањето е дека штом човекот, мажот во овој случај, си ги победил своите демони, тие демони ќе останат победени засекогаш. Ама дури и фактот што Лук Скајвокер ја одбил Темната страна, уште во Враќањето на Џедајот, неговата внатрешна борба да не одолее на искушението за апсолутна моќ не е завршено, и тој сеуште е исплашен од темнината што се крие длабоко во него, на ист начин на кој што ја почувствувал и демонстрирал уште во Империјата го возвраќа ударот на Дегоба и во шестиот дел, на втората Ѕвезда на Смртта.  Меѓутоа, иако оваа постара верзија на Лук е конзистентна со карактеристиките од оригиналната трилогија, разлутените фанови веруваат дека Лук во Последниот џедај го претставува деградирањето и понижувањето на неговата моќ и статус. 
Бесот е дури поголем и понагласен од самиот факт дека една млада необучена девојка, која ќе постане Џедај, го соочува овој безгрешен митски херој за своите неуспеси. Не само што оваа девојка го опоменува Лук Скајвокер, таа директно се конфронтира и го инспирира повторно да се поврзе со Силата. Подоцна, дури и малиот мудар Јода демонстрира водство, но во суштина Реј е таа која што му ја отвора вратата на Лук за да го надмине своето парализирачко сомневање во самиот себе. Јода само тоа му го потврдува, му дава појасна слика. Значи, наместо да го гледаме стариот Џедај Мајстор како ја учи Реј да си игра со фантастичната моќ на Силата, публиката е спуштена на земја да ги види сцените каде што Реј го потсетува Лук што навистина значи да се биде Џедај, а не само да се парадира со фантазии. Секако Реј не е помоќна од Лук, па, како што рековме погоре, дури и таа паѓа во истата замка на заблуда дека може со своите способности да го одврати Бен Соло/Кајло Рен. Но сепак, таа поседува нешто што тој го загубил. Реј сеуште има надеж, таа сеуште има убедување, и има чистост на она што претставува цел – целисходност. Идејата дека млада девојка како Реј може да направи нешто толку важно, како на пример да го научи стариот митски (машки) херој како Лук Скајвокер, е погрешно видено од добар дел од обожавателите (машки) како обезвреднувачки.

Реј - разочарување


Поентата на овие неколку редови е да покаже дека овој филм, но и во практиката воопшто, имплицира на неуспехот од повторување на едни исти практики, односно во согледување на грешките кои ги земаме здраво за готово, па несогледувајќи ги како такви, ги претвораме во омнипотентни и апсолутни успеси. Соочувањето со неуспесите, со проблемот кој носи неуспех, со проблемите кои во минатото носеле неуспех, е клучно за да се надминат траумите предизивкани од неуспесите, односно и од надминување на неуспесите кои ни се пред портите.  

Тоа е лајтмотив на Конечната спогодба.
Таа е одраз на сите наши општествени неуспеси да се соочиме со суштината на проблемот кој тежел речиси триесет години. Нерешавањето, или барем омнипотентната апсолутистичка верба во сопствената надмоќ дека единствено нашето мислење и став се точни за тоа како треба да се реши одреден проблем, кој што ги обликувал нашите животи за период од три децении е несоочување и неприфаќање на неуспесите кои не обликувале, и кои, на жалост можат да не обликуваат доколку не пристапиме кон него рационално.

Она што претставува Конечната спогодба, во суштина е пресликан сублимат на неуспехот кај двете страни најдат заедничко решение. Таа сама по себе е успех, но е слика за неспособноста, неможноста да се издигне над обичното парадерство со фрази и моќни зборови, кои само ја подгреваат масата, а само циркулираат и надувуваат една обична вербална нарација, повторувана низ годините. Конечната спогодба директно им погледна во очи на погрешните очекувања, претпоставки и тези кои беа наталожени низ годините, а кои во суштина не беа базирани врз факти, туку врз емотивни констатации претставени и издигнати на ниво на факти и вистини. Врз таквите очекувања, се изградија цели митови, приказни и легенди за суштината на спорот, за карактерот на едно сенародно филозофско и историско битисување кое што очигледно и немаше никаква врска со реалната слика. Спогодбата, меѓу другото е и огледало дека нашето општество, но и грчкото, во таа смисла, се неуспешни општества. Ја содржи моќта таа традиција да се прекине и да се почне од нов извор. 

Единствен начин да се прекине со таквата традиција е соочување со траумата.

Неуспехот на историјата и последниот Џедај - 1/4


...човечките битија ја чинат својата историја, но тие не ја прават ... под околности на нивен избор. ...
Карл Маркс


Пред да избрзаме со заклучокот дека паралелата помеѓу Фукујамистичкатапост-либерална апокалиптична разврска на историјата е евидентна и егземпларистички пресликана во Последниот Џедај на РајанЏонсон, најпрво да согледаме конкретни поенти околу содржината и структурата на истоимениот филм.

Ќе се обидеме да се осврнеме на клучниот проблем во филмот. Кога велиме „во филмот“ не мислиме овде на кинематографските аспекти, кои секако нам не ни се во фокус на интерес. Се мисли на конкретен проблем(и) кои самиот филм ги поставува во сопствената структурна форма, преку дилеми во ликовите, преку ликовите и содржината сама по себе. Според тоа, не ни е целта да го фукујамизираме делото, исто како што не ни е цел да дадеме крилја и ветер во грбот на Фукујама како мислител.

Дијалектиката, структурата и содржината кај овој филм ќе го даде одговорот на прашањето во насловот, и истовремено ќе даде осврт на резонантната сила што оваа тематика, како 30-годишен феномен, ги обликува и дава осврт на нашите животи и општества до ден денешен.

Започнуваме онаму каде што завршивме со текстот „За дискурсот во политичкото повторување“ – со разбивање на илузиите поврзани со повторувањето. Ако Епизода 7, ни говореше за проблемите со сеќавањето, митосот и повторувањето на овие политички дискурси, тогаш Епизода 8 брутално го расчистува теренот од таквите застарени емоции, кои длабоко оставиле трага во нашата соци-општествена свест.
Со други зборови, Епизода 7 е сконцентрирана на повторувањето на статус квото, додека Епизода 8 е дизајниран да ја поткопа и сруши философијата и практиката на очекувањата, како досаден и неуспешен рецидив.  

Низ призмата на наративот во оваа вселенска фантастична приказна, ќе се обидеме да ги согледаме два клучни настани т.е. појави во нашето општество, кои и тоа како имаат силно психолошко и општствено влијание врз свеста на поединците и заедницата, на ист начин на кој што режисерот Џонсон тоа успешно го отсликува.

Тие две појави се „Конечната спогодба со Р.Грција“ и практиката на „левичарењето“, односно дилемата „што навистина претставува прогресивна мисла во турбулентно и неизвесно време?“



***
Дел први - Неуспехот како движечка сила
Епизода 8 – Последниот Џедај, е филм за неминовното и суштественото во неуспехот.

Уште од самиот почеток на филмот, во првите неколку сцени, може да забележиме општ неуспех при целиот хаос настанат веднаш по крајот на епизода 7- Силата се буди. По уништувањето на базата Starkiller, Отпорот се регрупира во нивната база за да побегне од Првиот Ред. Во тоа не успева, па во нерамна борба нивната база е уништена, и скоро повеќе од половината од нивната флота.
За да биде неуспехот поголем, најголем дел од нивните најдобри пилоти погинуваат, веднаш после пировата победа против Првиот Ред, тие повторно се фатени, благодарение на хиперпогонски трагач.

Нема да навлегуваме овде во детали и ситничарски да ги пронаоѓаме сите т.н. „неуспеси“ на нашите херои, бидејќи ги има ѓаволски многу, туку ќе се обидеме да одговориме на неколку прашања.

Најпрво, што е тоа, што во овој филм е толку примамливо во неуспехот како таков?

Проблемот со ова прашање може да се одговори, ако нештата поврзани со „неуспехот“ се постават на рамниште на индивидуа. Зошто впрочем одредена индивидуа успева т.е. неуспева? Како мериме и осознаваме во што успеваме, односно не успеваме?
Како што рековме, уште во почетокот на Последниот Џедај, па се понатаму во филмот, брзо станува јасно дека овој филм не е заинтересиран за да не угости со едноставна делегирана фантазија за моќ и политика. Сите ликови, особено оние главните, се претставени како ранливи во нивната несовршености, така што секој од нив е претставен во нивен личен простор од прилично значајни карактерни маани и неадекватности. Тие маани и неадекватности се поврзани со нивните чинења, нечинења, посакувања и потреби.
Токму ова последното е одговорот на прашањето „за успехот – неуспехот“.


Тогаш, што која точно е разликата помеѓу чинење, односно, нечинење, т.е. посакување или потреба?

На пример, во кривичното право постои јасна дистинкција помеѓу она што претставува умисла и она што претставува небрежност (чл.13 и 14 од КЗ на РМ).
Со умисла е сторено кривично дело, ако сторителот бил свесен за делото што го причинил. Тој треба да го сака неговото извршување (да го посакува), да биде свесен дека поради неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица и при тоа да се согласи истата да настапи. Небрежноста од друга страна пак е свесност за делото, за неговото сторување или несторување, дека постои можност од настанување на штетна последица, но индивидуата лекомислено смета дека може да делува да ја спречи, односно да не настапи, иако според околностите тој можел да постапи спротивно. Личноста, следствено на неговиот разум, би била должна и можела да биде свесна за таа можност – да спречи настапување на штетни последици.

Значи, умислата и небрежноста, не само од кривично-правен аспект, туку и онтолошки, е врзана со свеста, со рациото кое треба, условно речено, да пресуди помеѓу свесноста за чинењето, односно нечинењето, и несвесноста за последицата од евентуалното чинење, односно нечинење.

Во основа, личноста неговиот карактер, е еден експлозивен микс на конфронтирачките посакувања и потреби. При тој судир, таа е лишена од спознанието „што навистина посакува и што навистина и треба“.
Посакувањата се примарни, примордијални. На некој начин, тие се животинскиот инстинкт.
Од аспект на приказната на филмот, одреден лик најчесто ја започнува приказната кој неуморно ја брка својата желба/нагон. Тоа не значи дека тие со тоа го решаваат својот проблем во наративот на приказната, односно дека препознаваат што навистина им треба.  Според Џон Труби (Анатомијата на приказната), потребите на Херојот, се нешта кои тој/таа мора да ги оствари во себе самиот/самата со цел да има подобар живот.


Во Последниот Џедај, пилотот По Дамерон, бидејќи неговиот лик е најотворен, на пример, сака да победи во војната, без оглед на цената. Тој е несмасен и не ги согледува последиците од неговите чинења. Она што нему во суштина му треба е да постане одговорен лидер и да научи кога да се повлече од одредени акции пред истите да ги предизвика. 
Реј, на пример, од друга страна, е многу по покомплексна. Нејзиниот заплет има далеку покомплексни цели за остварување, како на пример да бара од Лук да и помогне, или да го натера Кајло Рен/Бен Соло да се преобрати. Но она што во суштина посакува и треба, на ниво на нејзиниот лик кој е во градење, е екстерна валидација. Таа сака да дознае дека нејзините родители се од некаква важност и дека се значајни луѓе, па следствено на тоа и таа е исто така.

На филмското платно, ликовите околу неа константно и велат дека таа не може да престане да ги бара родителите во се што ќе погледне, но во смисла на она што до сега го пишуваме овде во текстот, тоа во суштина е нејзиното посакување, желба односно нагон, а не нејзина вистинска потреба. Тоа е така бидејќи, во стуштина нештата кои што ги посакуваме, се нешта со кои што имаме проблем да им одолееме. Така, она што на Реј во суштина и треба, е да постане емотивно независна и сама да го издлаби својот идентитет како лик. 

Храбра фраерчина


Но стормтруперот бегалец, Фин, од трета страна, е лик чиј карактерски циклус е најмалку ценет. Интересно, но од аспект на пост-гледањето на филмот, голем дел од Фан базата на оваа франшиза најмногу очекуваше да ја започне приказната и истата да ја поведе. Видно од навистина големиот раздор меѓу оваа База на обожаватели на франшизата, сите очекуваа да започне како личноста која заврши во Епизода 7, па така и да започне во епизода 8, но во суштина тоа очекување се трансформираше дури на крајот од овој, за сега последен, 8-ми дел. Ова звучи по малку збунувачки, но во суштина тоа е така бидејќи Фин, дури и во епизода 7 е некомплетен како лик. Неговата желба да побегне од претходната афилијација, кај Првиот Ред, е само очекувана реакција само за Епизодата 7, па искушенијата на прашањето „а што потоа?“ останаа да лебдат.
Гледано од призма низ оригиналната трилогија на Војна на Ѕвездите, Фин и Хан Соло се комплетно различни карактерни особини – мудри и доблесни, но во своите први филмови тие имаат иста приказна. На ниту еден од нив, во нивните први филмови, не им е грижа за политиката во Галаксијата, туку се свртени само кон себе. Многу подоцна тие чинат некое несебично дело. Хан го спасува Лук, Фин, Реј итн.
На пример, на почетокот на Империјата го возвраќа ударот, Хан повеќе не е добар пријател, туку и лијален војник во борбата против Империјата. Па оттука и доаѓаат нашите очекувања, конкретно во Последниот Џедај, дека и Фин треба да се однесува на истиот начин. Но остроумноста на режисерот РајанЏонсон, се содржи во тоа дека пребеганиот стормтрупер Фин, сепак сеуште не го направил тој избор на припадност. Оттука, приказната на Фин, овде е негова емотивна и интелектуална радикализација во политичката битка во т.н. Отпор.

На крајот од „Силата се буди“, Фин делувал за да спаси пријател. Па така, на почетокот на овој 8-ми дел е негово посакување – да ја спаси Реј. Она што нему му треба, во суштина е да не биде загрижен само за својата безбедност – некаде да побегне што подалеку, туку за состојбата во Галаксијата во целина. Тој треба да постане Бунтовник. Така во суштина и Роуз Тико го ословува на почетокот од филмот. 

Коцкар


И најнакрај, Кајло Рен/Бен Соло.
Во овој филм овој лик го гледаме како прави одлуки кои ги екстернализирааат неговите внатрешни конфликти.

Појдовната точка на Кајло Рен/Бен Соло е воспоставена уште во самиот почеток на филмот. Сведоци сме како Сноук емотивно го манипулира, лишувајќи го од гладта да постане нов ДартВејдер, како и од емотивната турбуленција при убиството на неговиот татко – Хан Соло. Кајло се бори со внатрешниот конфликт, изгубен некаде помеѓу светлината и темницата, па ова е најеклакантно прикажано во овие два моменти. Најпрво, тука е примерот каде што тој има шанса да ја убие мајка си, Леа, која е лидер на Отпорот, но не се доведува во ситуација да го стори тоа. Втората ситуација е неговото емотивно патување преку конекција со Силата, помеѓу него и младата Реј. Во смисла пак на потребите и посакувањата пак на Реј, овој момент е одличен наратив за да се поврзат приказните помеѓу антагонистите и протагонистите во филмот – да има интеракција на начин каде што нема истата да биде чисто насилна. 
Најпрво, Кајло Рен, се обидува да и покаже на Реј дека тој е оној мрачен Сит кој посакува и се обидува да биде. Но тогаш се обидува да ја натера да го разбере, споделувајќи ја неговата верзија од приказната за предавството на Лук. За на крај, нивната емотивна врска да порасне посилна, тој е соочен со уште еден избор. Реј го повикува кон Светлината, и тој избира да посегне и да ја допре. Како одминува времето, на Кајло Рен му е пружена можност да ја прегрне Темнината, но постојано се колеба.

Така е и во климаксот меѓу Реј и Кајло Рен, пред да се сретнат со Сноук, каде Реј, и покрај негодувањата и укажувањата на Лук, па кога ќе отиде кај Кајло Рен, му кажува дека почувствувала конфликт во него. Ова ја започнува лавината од неуспеси кај обата ликови, за на крај нивното среќавање да заврши со кршење на легендарниот лајтсејбер на Лук т.е. Анакин Скајвокер.

Херој


Најпрво, дознаваме дека Реј не е единствената која ја согледала иднината, со што фрла сомнеж во она што очекуваме и посакуваме да го видиме. Потоа, Сноук открива дека тој бил оној што ги поврзал преку Силата, со надеж дека Реј ќе дојде кај него. Реј е во стапица. Потоа, Реј дејствува во очај, но очигледно не е рамна на Сноук. И на крај, овде, во сржта на неуспехот на овие наши два ликови, и во врвот на тензијата, Кајло Рен мора да го избере неговиот пат еднаш засекогаш. Па со кратко помрднување на прстите, ни е пружено подлабоко сфаќање на неговата вистинска природа. Така, двата карактери кои ја започнаа приказната како антагонисти, сега се протагонисти – сојузници.
Циклусот на Кајло Рен ја демонстрира емотивната моќ која што изборот може да ја има во ситуација кога одредена ситуација т.е. заплет континуирано ги втурнува ликовите/карактерите да се соочат со емотивна борба. Па така, штом го посведочил својот потенцијал за светлината, дотолку е запрепастувачки кога тој конечно ќе избере да постане негативец во приказната.

Прашањето е следно, дали од позиција на Кајло Рен, таквиот избор е разочарувачки или не, односно дали тоа е она што тој вистински го посакува т.е. она што пред неговите очи му треба?